Türk destanlarında ulusal ve estetik değerler

Merhaba Sevgili Edebiyat Dostları,

Bugünkü başlığımız “Türk Destanlarında Ulusal ve Estetik Değerler”.  “edebiyat pınarım”da henüz “destan” konusuna değinmedim. Okulda konuları belli bir sıraya göre işliyoruz tabii ki. Ancak bloğumda edebiyatın bir okyanus olduğundan daha önce söz etmiştim. Dolayısıyla konuları belli bir sırayla işlersem pek çok şeye hiç değinemeyebilirim. Bu sebeple biraz oradan biraz buradan ilerliyorum. Sakın merak etmeyin konuları aktardıkça başlıklar ve yazı etiketleri aradığınızı bulmada size yardımcı olacaktır.

Türk destanlarında yer alan değerler, bazı kaynaklarda “mitolojik unsurlar” olarak da yer almakta. Aynı konuları farklı başlıklar ya da değişik gruplamalar şeklinde görüyoruz bazen. Bunları şu yanlıştır, şu doğrudur diye kesin yargılarla ele almak pek de doğru değil kanımca. Farklı bakış açıları bu çeşitliliğe alt yapı hazırlıyor çoğu zaman.

Konuyla ilgili bilgileri lise öğrencileri için hazırlanmış bir “yardımcı” kitaptan derledim. Belki ileride konuyla ilgili daha detaylı bilgilere de yer veririm; ancak başlangıç için bu yeterli olur kanısındayım.

Kaynak kitabımızda ulusal ve estetik olarak ikiye ayrılan değerlerden bugün yer vereceğim “Ulusal Değerler”

("Estetik Değerler"i okumak için işaretli yere tıklayın)

"Türk tarihinin doğal akışı içinde 4 daireye ayrılabilen Türk destanlarındaki ulusal ve estetik değerler ulusumuzun sosyal yapısını belirleyen başlıca kaynaklardan biridir. Oğuz Kağan Destanı olsun, Bozkurt, Ergenekon, Türeyiş, Göç destanları olsun ulusal ve estetik değerler bakımından çok zengindir. Şöyle ki:

A)ULUSAL DEĞERLER

a – AT:

1 – At, Türk destanlarında, destan kahramanlarının vefalı ve sevgili arkadaşıdır.

2 – Atın, çeviklik, bağlılık, uysallık ve cesaret gibi niteliklerinin; Türk’ün de kendine özgü nitelikleri oluşu, asıl temi kahramanlık olan destanlarda ata geniş yer verdirmiştir.

3 – Oğuz Destanı’nda Oğuz daha küçükken ata binmek, at sürüleri gütmek ve avlanmakla övünürdü.

4 – At, Türk’ü gideceği yere ulaştırmada en süratli araç olmuştur. At, yalnız Türk destanlarında değil, her edebiyat döneminde şair ve yazarlara bir esin kaynağı olarak da değer taşımaktadır. Örnek: (Al Atın Türküsü, Mustafa Kemal’in Atı – F. Hüsnü Dağlarca)

b – AĞAÇ:

1 – Uygarlığın doğuşunda değerli olan ağaç ve ağaç sevgisi; Türk destanlarında özel bir yer alır. «Eski Türklerin inanışına göre; dokuz insan cinsi, daha önce yaratılan dokuz ağacın gölgesinde barınmıştır. Oğuz Destanında, Oğuz’un Gök, Dağ, Deniz adlı oğullarını doğuran ikinci karısı, bir göl ortasındaki kutsal ağacın kovuğunda doğmuştur.»

2 – Türkler, ağaca sevgi ve minnet duygularıyla bağlanmışlardır. Bu sevgi, İslamlıktan sonraki destan örneklerinde de açıkça görülür. «Dede Korkut», özellikle Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin rüyasına girdiği söylenen ulu çınar, Anadolu’da kurulan Türk birliğinin de ulusal bir simgesi olmuştur.

c – MADENLER:

1 – Saka destanında Şu adlı Türk hükümdarının gezici havuzu gümüşten yapılmıştır.

2 – Oğuz Kağan’ın kargısı demirdendir. Oğuz’un hakanlığını ilan ettiği gün, ulusuna söylediği: «Demir kargılar orman gibi olsun» sözleri, giderek azmin ve iradenin simgesi haline gelmiştir.

3 – Dikkati çeken önemli bir nokta da, maden adlarının Türkçe oluşudur. Bu da, Türklerin en eski çağlardan beri madenleri bulmada ve işlemede kendi üstün yeteneklerinden yararlanabildiklerini gösterir.

ç – BOZKURT:

1 – Bozkurt, eski Türk destanlarında kurtarıcı, yaratıcı ve yol gösterici nitelikleriyle kutsal bir hayvan sayılmıştır.

2 – Bozkurt, destanlarımıza rengi, ahenkli duruşu, sesi ile ayrı bir özellik katmıştır. Birçok destan kahramanları kurda benzetilmiştir. «Oğuz Kağan» gibi.

d – YADA TAŞI:

1 – Uygur destanlarında Türk bütünlüğünün simgesi olarak gösterilen bir taş parçasıdır. Kutsal sayılan bu taşta, gizli bir güç bulunduğuna inanılırdı.

2 – «Bir Türk beyinin, yabancı bir ulustan kız almak karşılığı, kendi yurdundan bir taş parçasını bile feda etmesinin, yurt bütünlüğünün parçalanması demek olduğu anlatılan» Uygur destanında, kutsal yurt taşlarının, vatan ve ulus sevgisinin simgesi olduğu açıklanır."

(Yardımcı Edebiyat Kitabı Lise1, Arif Hikmet Par, Serhat Dağıtım Yayınevi)