Pek çok şeyi not aldığınız küçük bir “akıl defteri”niz var mı? Özellikle eskiden bu tür defterler daha çokmuş tabii. Büyüklerimiz adres, ilaç ismi, beğendiği bir dörtlük, bazen bir dua, hatta bir yemek tarifini yazarmış defterlerine.
Bir de şiir defterleri var tabii. Özellikle genç kızların beğendiği söz ve şiirleri yazıp büyük bir özenle sakladığı… Teknoloji çağında bilgisayar, tablet, cep telefonu varken bunlar hâlâ duruyor mu, demeyin. Ben de zaman zaman özellikle kız öğrencilerimde bu “şiir defter”lerinden gördüğüm için yazabiliyorum bunları. Ya siz, sizin de bir şiir defteriniz var mı?
 |
| Yukarıdaki defterin halk edebiyatındaki "cönk"le benzerlikleri neler? |
İşte günümüzün bu “akıl” ya da “şiir” defterlerinin bir benzeri halk edebiyatında da yer almakta. Edebi ürün olarak andığımız bu defterlerin özel bir de adı var. Bu defterlere “cönk” diyoruz. Üniversite sınav sorularında bile yer almış. Siz de “Cönk nedir?” diye merak ediyorsanız:
“Halk edebiyatında cönkler, halkın arasında ilerlemekte olan edebiyatın yayılması için bir aracı olmuş, tıpkı divanlar gibi şiirlerin muhafazasını sağlamışlardır. Cönkler, ‘âşıkların veya onları dinleyenlerin o an veya daha sonra kaydettikleri, edebi değeri olan metinlerin yanında çeşitli hastalıklar için ilaç formüllerinin, büyülerin, tılsımların ve muskaların yer aldığı, alttan yukarıya uzunlamasına açılan defterlerdir. Mecmualar klasik edebiyata kaynaklık ederken, cönkler de halk edebiyatına kaynaklık etmektedir. Cönkler bazen sığırdili veya danadili olarak da anılmaktadır.’ (Yakup Yılmaz “[H.] 1285 Tarihli Bir Cönk ve Dil Özellikleri” 2011) Cönkler, halk şiirinin ve yaşam tarzının günümüze ulaşmasına vesile olmuş birer aracı konumundadır. ‘Eski edebiyatımızın hemen tek türü olan şiirin, el yazmalarına hatta çok defa hafızaya dayanan ve ağızlardan kulaklara uzanan bir yayılma alanı vardı. Tek tek şiirler, cönkler, şiir mecmuaları, divanlar ticaret kervanlarıyla kültür merkezlerinin birinden diğerine ulaşıyor, bazıları kendi ölçüsünde edebiyat mektebi sayılabilecek yahut bir çeşit akademi hüviyetini almış bulunan şiir meclislerinde, başta saraylar olmak üzere konaklarda, yalılarda hatta dükkânlarda söz-sohbet malzemesi oluşturuyordu.’ (M. Orhan Okay, “Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı” Eylül 2013)”
(Edebiyat Siteleri Çerçevesinde Sosyal Medya Edebiyatı, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı AnaBilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Rana Senanur Doğan, 2016)
Yazılı kaynaktan aktardığım yukarıdaki bilgiden sonra şimdi de internet ortamına bir bakalım. İşaretli yerlere tıklayarak kaynaklara ulaşabilirsiniz:
Cönklerin özelliklerini merak ediyorsanız: türkedebiyatı - cönk
Bir diğer kaynak ise: türkçebilgi - cönk
Yorumlar
Yorum Gönder