Bir önceki yazımda tasavvuf edebiyatına giriş yapmış, "Tasavvuf nedir?" sorusuna cevap aramıştık.
Bugün tasavvufun başlıca terimleriyle konuya devam etmek istiyorum. İlk yazımda da belirttiğim gibi, tasavvuf bir "derya" ve okumakla anlaşılacak bir şey değil. Bizim yaptığımız sadece anlamaya çalışmak. Geçmişi günümüze, tarihi geleceğe bağlayan bir köprü olmak.
Tasavvuf edebiyatının en önemli özelliklerinden biri kullanılan terimler. Bu terimlerle ilgili ayrıntılı bilgiye gelecek yazılarımda değinmeyi düşünüyorum. Bugün ise temel terimlerle işe başlayalım.
Tasavvuf edebiyatında sanatçılar düşünce ve duygularını birtakım mecazlarla ifade etmişlerdir. Böylelikle tasavvufi terim ve mecazlardan oluşan bir tasavvuf edebiyatı sözlüğü ortaya çıkmıştır. Bunların başlıcaları aşağıda verilmiştir.
ABDAL
Sözlük anlamı:şerefli, cömert
Tasavvufi anlamı: tasavvuf yolunda belli bir seviyeye ulaşmış, ermiş
ÂŞIK
Sözlük anlamı:aşk sahibi, seven
Tasavvufi anlamı: Allah’a gönülden bağlı mürit, derviş
AŞK
Sözlük anlamı:aşırı derecede sevgi ve bağlılık, tutku
Tasavvufi anlamı: dervişin, müridin Allah’a duyduğu sevgi
CÂNAN
Sözlük anlamı:sevilen
Tasavvufi anlamı: tasavvuf şiirinde Allah
ÇİLE
Sözlük anlamı:kırk
Tasavvufi anlamı: Farsça kırk anlamına gelen kelime tasavvufta nefsin ıslah edilmesi için kırk günlük sıkıntı ve dünya nimetlerinden mahrumiyet dönemini anlatır.
DERVİŞ
Sözlük anlamı:tarikata girmiş kimse
Tasavvufi anlamı: hoşgörü ve yoksulluk gibi nitelikleri olan tarikat bağlısı, mürit
FENAFİLLÂH
Sözlük anlamı:Allah’ta yok olma
Tasavvufi anlamı: Nefsin arzularından geçip varlığını Allah için görmektir. Kul bu makamlarda kendinden ve sıfatlarından fani olarak Hakk’ın sıfatlarıyla beka bulur. Bir başka deyişle nefsini ıslah ederek Allah’ın razı olacağı mertebeye ulaşma
MEYHANE, HARABÂT
Sözlük anlamı:içki içilen yer
Tasavvufi anlamı: İlahi aşk şarabının içildiği yer, tekke, dergâh
HÜSN-İ MUTLAK
Sözlük anlamı:mutlak güzellik
Tasavvufi anlamı: hakiki güzellik sahibi olan Allah’a ait güzellik
İNSAN-I KÂMİL
Sözlük anlamı:olgun insan
Tasavvufi anlamı: nefis mertebelerini tamamlayıp kemale ermiş kişi, şeyh, mürşit
KÂSE, KADEH, CAM
Sözlük anlamı:içki bardağı
Tasavvufi anlamı: Allah dostunun kalbi
MASİVA
Sözlük anlamı:bu dünyaya ait işler
Tasavvufi anlamı: insanı Allah’ı hatırlamaktan alıkoyan her şey, kesret (çokluk) âlemi
MAŞUK
Sözlük anlamı:âşık olunan
Tasavvufi anlamı: Allah
MECLİS
Sözlük anlamı:toplantı
Tasavvufi anlamı: Allah’ı anmak üzere bir araya gelen derviş topluluğu
PİR
Sözlük anlamı:yaşlı kişi
Tasavvufi anlamı: bir tarikatın en büyüğü
SAKİ
Sözlük anlamı:içki dağıtan
Tasavvufi anlamı: Allah aşkını dervişlere sunan kişi, şeyh, mürşit
SARHOŞ
Sözlük anlamı:içki tesiriyle kendinden geçmiş kişi
Tasavvufi anlamı: Allah aşkıyla iradesini kaybetmiş derviş
ŞARAP
Sözlük anlamı:insanı sarhoş eden üzüm suyu
Tasavvufi anlamı: insanın kendinden geçmesine yol açan ilahi aşk
ŞEYH
Sözlük anlamı:saçı sakalı ağarmış yaşlı erkek
Tasavvufi anlamı: bir tarikatın yaşayan en büyük yöneticisi
TALİP
Sözlük anlamı:isteyen, talep eden
Tasavvufi anlamı: tasavvuf yolunu ve bilgisini talep eden
TARİKAT
Sözlük anlamı:takip edilen yol
Tasavvufi anlamı: tasavvufi ekollerden her biri
TEKKE
Sözlük anlamı:dergâh
Tasavvufi anlamı: tarikattan olanların barındıkları, ibadet ve tören yaptıkları yer
TECELLİ
Sözlük anlamı:açık, görünür olma
Tasavvufi anlamı: Allah’ın kudret ve sıfatlarının görünür hale gelmesi
VAHDET-İ VÜCUT
Sözlük anlamı:varlık birliği
Tasavvufi anlamı: bütün varlığın tek olması, onun da Allah’ın varlığından ibaret olması
VÜCUT-I MUTLAK
Sözlük anlamı:mutlak varlık
Tasavvufi anlamı: Allah dışında hiçbir varlığın gerçek anlamda var olmaması, gölgeden ibaret olması
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sözcüklerin sözlük anlamlarıyla tasavvufi anlamları farklı. Dolayısıyla, örneğin bir şiiri açıklarken, sözcüklerin anlamlarını bilmemiz gerekiyor. Yoksa şiir hakkında yanlış yorumlar yapabiliriz.
Lise müfredatında da yer alan "tasavvuf edebiyatı"nda sınıfın seviyesi ve alt yapısına göre bu terimlerden söz ediyoruz. "Sevgi" ve "birlik"in esas alındığı bu dönem edebiyatında özellikle sözcüklerin yan ve mecaz anlamlardaki kullanımları öğrencilerin ilgisini çekiyor.
Yukarıda da belirttiğim gibi tasavvuf bir "derya". Sizin de ilginizi çekebileceğini düşündüğüm farklı terim ve kullanımlarla birkaç hafta daha bu konuya değineceğim. Umarım beğenirsiniz.
Güzel günler, hayırlı ramazanlar.
(Türk Edebiyatı Kılavuzu, Yayın Denizi)
Yorumlar
Yorum Gönder