Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı
- Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle gelişen bir edebiyattır.
- Bu edebiyatın konusu; “Allah aşkı ve Vahdet-i Vücud” düşüncesidir.
- Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır.
- Dili halkın anlayabileceği bir dildir.
- Tekke şairlerinin çoğu, tarikatlardan yetişmiş şeyh ve dervişlerdir.
- Tekke şairleri, cehennemden korkutmayı değil;aşk yoluyla Allah’ı sevdirerek, insanları Allah’a yaklaştırma yolunu seçmiştir.
- “Tevhid inancı, peygamber sevgisi, ahlak, iyilik, dinle ilgili konular,ölüm vb.” temalar işlenmiştir.
- Tekke edebiyatı nazım türlerinin başlıcaları şunlardır: “İlahi, nefes, nutuk, deme, tapuğ, şathiye, devriye”
- Şiirlerin besteli olması etki alanını genişletir.
- Tekke şairleri çoğunlukla bilgin kişilerdir.Çağın bütün ilimlerini bilirler.
- Din ve tasavvufla ilgili tüm kahramanlar, efsaneler, timsaller sık kullanılır.
A- Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
İLAHİ
- Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir. Özel bir ezgiyle okunur.
- Hecenin 7’li 8’li 11’li kalıbıyla söylenir.
- Divan şiirindeki tevhid ve münacaatın Halk şiirindeki karşılığıdır.
- İlahiye Mevleviler “ayin”; Bektaşiler “nefes”; Gülşeniler “tapuğ”; Halvetiler “durak”; diğer tarikatlar “cumhur” adı verir.
- En ünlü şairi Yunus Emre’dir.
NEFES
- Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir.
- Allah’a ulaşma yolları, mürşide duyulan hayranlık, müridliğin adabı gibi konularda yazılır.
- Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır.
- Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de söyler.
- Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslup vardır.
NUTUK
- Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir.
DEVRİYE
- Devir kuramını anlatan şiirlere denir.
- Yaradılış felsefesini işler.
ŞATHİYE
- İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir.
- Görünüşte saçma sanılan bu şiirler, gerçekte tasavvuf ile ilgilidir.
HİKMET
- İnsanlara Allah inancını aşılamak ve İslam’ı öğretmek amacıyla Ahmet Yesevi’nin yazmış olduğu tasavvufi şiirlerdir.
DEME
- Alevi tarikatiyle ilgili temaları işleyen şiirlerdir.
- Halk şiirinde aruz ölçüsüyle düzenlenmiş şiirler de vardır.
- Bunlar Divan edebiyatının Halk edebiyatına etkisiyle oluşmuştur.
- Halk edebiyatında özel bir adla anılan ve aruzla oluşturulan bu yoldaki nazım biçimleri şunlardır:Divan(divani), selis, semai, kalenderi, satranç, vezn-i ahar.
B- Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı Sanatçıları
AHMET YESEVİ
- Tekke şiirinin kurucusudur.
- Yesevi tarikatini kurmuştur.
- Halk dilini coşkulu bir lirizmle, özentisiz bir söyleyişle kullanır.
- Tasavvuf prensiplerine sıkı sıkıya bağlıdır.
- Şairlik iddiası içinde değildir.
- İnançla ilgili fikir ve duygularını halka daha iyi duyurabilmek için şiir söyler.
- Şiirlerini hece ölçüsü ve halk edebiyatı nazım biçimleriyle yazar.
- ”Divan-ı Hikmet” adlı eseri vardır.
HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270)
- 13.yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur.
- Ahmet Yesevi’den ders almıştır.
- A.Yesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir.
- Orhan Gazi’ye düzenli ordu kurma fikrini benimsetmiştir.
- Yenilikçi ve yol göstericidir
- Ondaki sevginin kaynağı Allah sevgisidir.
- Bilinen en önemli eseri “Makâlât” tır. “Sohbetler, sözler” anlamına gelir.
- Eserde “Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allah’ın birliği” gibi konuları ele alınmıştır
YUNUS EMRE (1249-1322)
- Eskişehir’de doğup öldüğü söylenir.
- Şiirlerindeki bilgilerden ümmî olduğu çağrışımı anlaşılmaktadır.Bazı kaynaklarda ise iyi bir eğitim aldığı söylenir.
- Hayatı efsanelerle örülmüştür.
- Tekke edebiyatının en güçlü, en büyük şairidir.
- Halk dilini özentisiz, coşkulu bir şekilde kullanmıştır.
- Türk diline dinamik bir anlatım yeteneği katmıştır
- Şiirlerinin özünde derin bir Allah ve insan sevgisi, tasavvufa bağlılık görülür.
- Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır.Lirik bir şairdir.
- Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır.
- İşlediği konular yönüyle evrenseldir. Her sınıfı, ırkı; her dini sınırsız bir hoşgörüyle kucaklar.
- Şiirlerinde “Allah aşkı,sevgi,ölüm, varlık-yokluk” kavramlarını işler.
- Eserleri: Divan, Risaletü’n- Nushiye
HACI BAYRAM VELİ(1352-1429)
- Güçlü bir medrese eğitimi görmüştür.
- Bayramiye tarikatinin kurucusudur.
- Mutasavvıf bir halk şairidir.
- Hece ölçüsüyle söylediği manzum “Nutuk”u önemlidir.
- Şiirlerinde Yunus Emre’nin söyleyiş özelliği görülür.
KAYGUSUZ ABDAL(15.YY.)
- Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu sayılır.
- Yunus Emre’nin etkisinde hem hece hem de aruzla şiirler yazmış; bunları “Kaygusuz Abdal Divanı” nda toplamıştır.
- Nükteli ve iğneli bir dili vardır.
- Şiirlerinde hicivli,mizahlı, yer yer sembollerle tekerlemeli bir övgü içerisinde hem sofularla hem de insanlık kusurlarıyla alay eder.
- İyi bir öğrenim görmüştür.
- Kimi şiirlerinde “Sarayi” mahlasını kullanmıştır.
- Nesirle yazılmış eserleri de vardır: “Budalaname”. Diğer eserleri: Mugalaatname/Mu(i)glataname, Esrar-ı Huruf, Cefriyye-i Kaygusuz (fal kitabı)
EŞREFOĞLU RUMİ( ? -1409)
- 15.yy. tasavvuf şairlerindendir.
- Hacı Bayram Veli’ye derviş ve damat olmuştur.
- Yunus Emre’nin izinde yürümüş, hem aruz hem heceyle şiirler yazmıştır.
- Bir divanda topladığı şiirlerinde tasavvuf ilkelerini yaymaya çalışmıştır.
Eyüp ELMAS
Yorum Gönder