TANZİMAT EDEBİYATI
1. Dönem Tanzimat Edebiyatı’nın Genel Özellikleri:
Ø Tanzimat edebiyatı, ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesinin 1860’ta çıkarılmasıyla başlar.
Ø Tanzimat sanatçıları, edebiyatı toplumu aydınlatmada bir araç olarak gördüklerinden “toplumiçin sanat” anlayışındadırlar.
Ø Bu dönem sanatçılarının tamamı devlet adamı, bürokrat ya da siyasetçidir.
Ø Birçok edebi tür ilk kez bu dönemde edebiyatımızda kullanılmıştır(Roman, hikaye, eleştiri, deneme, tiyatro…)
Ø Tanzimat sanatçılarından Şinasi ile Ahmet Vefik Paşa Klasisizm’den ; Namık Kemal, Ahmet Mithat ve Şemsettin Sami ise Romantizm’den etkilenmiştir.
Ø Bu dönem sanatçıları başta Fransız edebiyatından olmak üzere Batı edebiyatından etkilenmiştir.
Ø Notalama işaretleri ilk kez bu dönemde kullanılmıştır.(Şinasi)
Ø Bu dönem sanatçıları, eserlerinde kişiliklerini gizlememişlerdir.
Ø Bu dönemde hak, adalet, özgürlük, vatan gibi temalar ilk kez kullanılmıştır.
Ø Bu dönemde yazılan tiyatro eserleri oynanmak içindir.
Ø Bu dönem sanatçıları, dilde sadeleşmeyi amaçlamışlar; ancak başarılı olamamışlardır.
Ø Bu dönem sanatçıları; eski-yeni, doğu-batı çatışmasını işlemişlerdir.
1.Dönem Tanzimat Şiirinin Genel Özellikleri
Ø Tanzimat şiiri, içerik bakımından yeni; şekil bakımındaneskidir.
Ø Tanzimat sanatçıları, Türk şiir ölçüsünün “hece ölçüsü” olması gerektiğini savundukları halde “aruz ölçüsünü” kullanmışlardır.
Ø Tanzimat sanatçıları, Divan edebiyatının tersine “beyit (parça) bütünlüğü” yerine “konu bütünlüğüne” önem vermişlerdir.
Ø Tanzimat sanatçıları, beyit nazım birimi ve Divan şiiri nazım şekillerini kullanmışlardır.
Ø Bu dönemde şiirde “sanatlı söyleyiş” amaç olmaktan çıkmıştır
1.Dönem Tanzimat Hikaye ve Romanının Genel Özellikleri:
Ø Bu dönemde yazılan hikaye ve romanlar, türlerinin ilk örnekleri olmaları ve taklit yoluyla oluşturulmaları nedeniyle teknik yönden kusurludur.
Ø Roman ve hikayelerde tesadüfler, betimlemelerde gereksiz tasvirler bolca kullanılmıştır.
Ø Roman ve hikayelerdeki kahramanlar genellikle ölür.(Verem, intihar…)
Ø Bu dönem roman ve hikayelerinde görücü usulüyle evlenmenin sakıncaları, yanlış Batılılaşma, köle ve cariyelerin sıkıntıları, vatan ve özgürlük gibi temalar işlenmiştir.
Ø Roman ve hikayelerde kullanılan dil çok ağır değildir.
TANZİMAT EDEBİYATININ 1. DÖNEM SANATÇILARI
İBRAHİM ŞİNÂSİ (1826 - 1871)
Ø Edebiyatımızdaki birçok ilkin sahibi olan Şinâsi İstanbul doğumludur.
Ø İstanbul ve Paris’te iyi bir eğitim almış, yurda döndükten sonra da devletin çeşitli kademelerinde memurluk yapmıştır.
Ø Edebiyatımızda noktalama işaretlerini kullanan ilk sanatçıdır.
Ø Şinasi, edebiyatımızın Batılı anlamdaki ilk bilinçli temsilcisidir.
Ø Şinasi, eserlerinde bilinçli bir dil kullanmaya özen göstermiş ve dönemine göre sade bir dil kullanmıştır.
Ø Fransız klasiklerinden etkilenen Şinasi, birçok şiir çevirisi yapmıştır.
Ø Edebiyatımızdaki ilk makaleyi yazmıştır (Mukaddime).
Ø İlk tiyatro eserini yazmıştır.(Şair Evlenmesi)
Ø Agâh Efendi’yle birlikte ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesini çıkarmıştır.
Eserleri
v Durub-i EmsâliOsmâniye(Atasözleri Derlemesi)
v Tercüme-i Manzume (Çeviri Şiirler) (Lamartine – La Fontaine)
v Şâir Evlenmesi (ilk tiyatro)
v Müntehabât-ı Eş’ar (Şiir Seçmeleri)
v Tercüman-ı Ahval (İlk özel gazete)
v Tasvir-i Efkâr (Tek başına çıkardığı gazete)
NÂMIK KEMAL (1840 - 1888)
Ø Edebiyatımızın en gür sesli sanatçısı olan Namık Kemal, “vatan şâiri” olarak da bilinir.
Ø Tekirdağ doğumlu olan sanatçı, babasının memuriyeti sebebiyle ülkenin çeşitli yerlerini gezmiş ve iyi bir eğitim almıştır.
Ø İstanbul’a geldikten sonra Şinasi ile tanışmış ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti’ne üye olmuştur.
Ø Namık Kemal, şiirlerinde daha çok aruzu kullanmış; bunun yanında heceyle yazdığı şiirleri de vardır.
Ø Namık Kemal şiirlerinde içerik bakımından yeni, biçim bakımından eskidir.
Ø Sanatçı; eserlerinde hak, adalet, özgürlük ve vatan gibi temaları sıkça işlemiştir.
Ø Namık Kemal, tiyatroyu halkı eğitmede bir araç olarak gördüğünden tiyatro eserlerinde daha sade bir dil kullanmıştır.
Ø Fransız romantiklerinden etkilenen sanatçının düz yazıları şiirlerinden daha üstündür.
Ø “Toplum için sanat” anlayışını benimseyen Namık Kemal, birçok türde eser vermiştir.
v Romanları: Cezmi (Tarihi ilk Roman), İntibah (Edebi ilk Roman)
v Tiyatroları: Vatan Yahut Silistre(Sahnelenen ilk Eser) Akif Bey, Gülnihal, Karabela, Celalettin Harzemşah, Zavallı Çocuk
v Eleştirileri: Tahrib-i Harâbat, Kanije Kalesi, Tâkip, Celal Mükaddimesi , RenanMüdafânâmesi
ZİYA PAŞA (1825-1880)
Ø Edebiyatımızın en tutarsız sanatçılarından Ziya Paşa, İstanbul’da doğmuş devletin çeşitli kademelerinde görev yapmış önemli devlet adamlarındandır.
Ø Politikayla uğraşan sanatçı, Namık Kemal gibi Yeni Osmanlılar Cemiyeti’ne üye olmuş; ancak sürekli eski-yeni ikileminde kalmıştır.
Ø Şiir ve İnşâ adlı makalesinde Halk edebiyatını yüceltip Divan edebiyatını eleştirirken “Harabat” adlı eserinde Divan edebiyatını göklere çıkarır Halk edebiyatını yerin dibine batırır.
Ø Ziya Paşa Terkîb-i Bent ve Tercî-i Bent’leriyle ünlüdür.
Ø Ziya Paşa’nın birçok ünlü vecizesi vardır.
Ø Divan şiiri geleneğiyle yetişen Ziya Paşa, eserlerinin tamamında aruzu kullanmıştır.
Eserleri:
Harabat(Antoloji), Rüya(Röportaj)
Şiir ve İnşa(Makale), Defter-i Âmal
Zafarnâme, Endülüs Tarihi
Eş’âr –ı Ziya(Ziya’nın Şiirleri), Enginizasyon Tarihi, Külliyât’ı Ziya Paşa, Terkib-i Bent
Emile(Çeviri), Tercî-i Bent
Şiir ve İnşa(Makale), Defter-i Âmal
Zafarnâme, Endülüs Tarihi
Eş’âr –ı Ziya(Ziya’nın Şiirleri), Enginizasyon Tarihi, Külliyât’ı Ziya Paşa, Terkib-i Bent
Emile(Çeviri), Tercî-i Bent
AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1913)
Ø Edebiyatımızda “yazı makinesi” olarak bilinen Ahmet Mithat’ın 200’e yakın eseri vardır.
Ø Bütün amacı halkı eğitmek olan Ahmet Mithat, hemen her türde eser vermiştir.
Ø Ahmet Mithat, geçimini sağlamak ve halkı eğitmek amacında olduğu için eserleri teknik bakımdan kusurludur.
Ø Romantizmin etkisinde kalan sanatçı, eserlerinde olayın akışını keserek okuyucuya bilgi verir.
Ø Ahmet Mithat, sade ve anlaşılır bir dille bildiği her şeyi okuyucuya aktarmıştır.
Ø Roman ve hikayelerinde meddah tekniğinden yararlanan sanatçı, edebiyatın konusunu ve temasını genişletmiştir.
Ø Sanatçı, 1878 yılında Tercüman-ı Hakikat gazetesini tek başına çıkarmıştır.
Ø Edebiyatımızda ilk hikaye örnekleri olan “Letâif-i Rivâyet” eserini oluşturmuştur.
v Romanları: Felâtun Bey’le Râkım Efendi, Henüz 17 Yaşında, Hasan Mellah, Dünyaya İkinci Geliş, Hüseyin Fellah, Dürdâne Hanım, Jön Türk, Paris’te Bir Türk
v Hikayeleri : Letaif-i Rivayat, Kıssadan Hisse,
v Tiyatro: Eyvah, Açıkbaş, Ahz-ı Sar, Çerkes Özdener
v Gezi: Avrupa’da Bir Cevelan
ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1905)
Ø Edebiyatımızda sözlük çalışmalarıyla öne çıkan sanatçı, dil alanında önemli yapıtlar vermiştir.
Ø Sanatçı hem Doğu hem Batı dillerini iyi bilmektedir.
Ø Orhun Kitabeleri’ni ve Kutadgu Bilig’i Türkiye Türkçesine çevirerek açıklaşmıştır.
Ø Türk dilinin sadeleşmesinde büyük çabalar veren sanatçı, Kâmus-i Türkî adlı ilk sözlüğü oluşturmuştur.
Ø Edebiyatımızda ilk yerli roman olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eseri yazmıştır.
Eserleri:
v Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (ilk yerli roman)
v Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Fransevi, Kamus-ı Arabi (sözlük)
v Kamus-ı A’lam (ansiklopedi)
v Besa yahut Ahde Vefa, Gave, Seydi Yahya (tiyatro)
v Besa yahut Ahde Vefa, Gave, Seydi Yahya (tiyatro)
v Sefiller, Robinson Crusoe (çeviri)
AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891):
Ø Tanzimat Dönemi’nin en önemli devlet adamlarından biri olan sanatçı, sadrazamlık dâhil birçok görevde bulunmuştur.
Ø Moliere’den yaptığı çevirilerle tanınan sanatçı, döneminin “Türkçülük” ve “milliyetçilik” akımlarının ilk büyük temsilcisi.
Ø Tiyatroyu Anadolu’ya taşıyan sanatçı, Bursa’da bir tiyatro binası yaptırmıştır.
Eserleri: Secere-i Türkî (Tarihi Çeviri), Moliere’den Çeviriler
Lehçe-i Osmâni , Hikmet-i Tarih, Fezleke-i Tarihi Osmânî
2.DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ
2.DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ
Ø Devrin siyasi şartları nedeniyle topluma yönelik eserler yerine bireysel temalı eserler yazılmıştır.
Ø Bu yüzden “sanat için sanat” anlayışı benimsenmiştir.
Ø Bu dönemde gazetecilik birinci dönemdeki işlevini yitirmiştir.
Ø Birinci dönemdeki sade ve anlaşılır dil anlayışının yerini bu dönemde süslü ve sanatlı bir dil almıştır.
Ø Bu dönemde yazılan tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak içindir. Dolayısıyla eserler sahne tekniğine uygun değildir.
Ø Dönem Tanzimat sanatçılarına göre “güzel olan her şey şiire girebilir”. Dolayısıyla duygular, felsefi düşünceler, metafizik konuları işlenmiştir.
Ø Bu dönemde aruzun yanında hece vezni de kullanılmıştır.
Ø Bu dönem sanatçıları şiirde Romantizm’in, hikaye ve romanlarda ise Realizm’in etkisindedir.
Ø Hikaye ve roman birinci döneme göre teknik bakımdan gelişmiştir.
Ø Şiirde Divan şiiri nazım şekillerinin yanında yeni şekiller de kullanılmıştır.
Ø Dönem sanatçıları Divan edebiyatına karşı Batı debiyatını savundukları için Batılı örnekler vermişlerdir.
Ø Bu dönemin en önemli özelliklerinden biri de Recaizade Ekrem ile Muallim Nâci arasında yaşanan kafiye tartışmasıdır.
Ø Bu dönem sanatçılarından Recâizâde Ekrem, Servet-i Fünûn edebiyatının oluşmasına zemin hazırlamıştır
TANZİMAT EDEBİYATININ 2. DÖNEM SANATÇILARI
RECAİZADE MAHMUT EKREM(1847-1914):
TANZİMAT EDEBİYATININ 2. DÖNEM SANATÇILARI
RECAİZADE MAHMUT EKREM(1847-1914):
Ø Dönem Tanzimat edebiyatının en önemli sanatçılarından olan Recâizaâde Ekrem, devletin çeşitli kademelerinde görev yapmış ve gazetecilikle uğraşmıştır.
Ø Recâizâde Ekrem; şiir, tiyatro, hikaye ve roman türlerinde eser vermiştir.
Ø Eserlerinde hem Divan şiirinin hem Halk şiirinin hem de Fransız edebiyatının etkisi görülür.
Ø “Sanat için sanat” anlayışında olan Ekrem’in şiirleri, teknik bakımdan kusurludur.
Ø Şiirlerinde Romantizm’in, hikaye ve romanlarında ise Realizm’in etkisindedir.
Ø Muallim Naci ile girdiği kafiye tartışmasında “kulak için kafiye” anlayışını benimsemiş ve çokça taraftar toplamıştır.
Ø Edebiyatımızda ilk realist roman olan “Araba Sevdası” adlı eseri yazmıştır.
Ø Recaizade Ekrem’in en önemli özelliklerinden biri de Servet-i Fünûn edebiyatının oluşmasına zemin hazırlamasıdır.
Eserleri
v Araba Sevdası (ilk realist roman)
v Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Pejmurde, Yadigâr-ı Şebab (şiir)
v Afife Anjelik, Vuslat, Çok Bilen Çok Yanılır, Atala (tiyatro)
v Muhsin Bey, Şemsa (öykü)
v Talim-i Edebiyat (ders kitabı)
v Zemzeme, Takdir-i Elhan (eleştiri)
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852-1938)
Ø Tanzimat’ın 2. Dönem edebiyatının en önemli sanatçılarından olan Hamit, hem doğu hem de batı ülkelerinde elçilik yapmıştır.
Ø Hamit, görev yaptığı ülkelerin kültüründen etkilenmiştir.
Ø Sanatçı, şiirin hem biçim hem de içeriğinde yenilik yapmıştır.
Ø Şiir ve tiyatrolarıyla tanınan sanatçı, romantizmin etkisinde kalmıştır.
Ø Hamit, tiyatrolarını oynanmak için değil okunmak için yazmıştır.Bu yüzden tiyatroları sahne tekniğine uygun değildir.
Ø “Divan edebiyatını yıkan adam” olarak bilinen sanatçı, serbest tarzda şiirler yazmış; ölçü, uyak, biçim kaygısı taşımamıştır.
Ø Edebiyatımızda ilk pastoral şiir örneği olan ‘’Sahra’’yı yazmıştır.
Ø Döneminde Şair-i Âzam olarak bilinen Hamit, Batı şekillerini Türk şiirine getirmiştir.
Eserleri
v Tiyatro : İçli Kız, Sabr-u Sebat,Finten, Nesteren, Tarık, Eşber, Tezer, Sardanapal, Macera-yı Aşk, Duhter-ü Hindu.
v Şiir : Makber ,Sahra, Hacle, Ölü, Bunlar Odur, Garam , Validem, Tayfalar Geçidi, İlham-ı Vatan .
MUALLİM NACİ(1850-1893)
Ø 2. Dönem Tanzimat edebiyatında eski edebiyatı savunan sanatçılarından olan Naci; öğretmenlik, memurluk , gazetecilik yapmıştır.
Ø Fransızcayı iyi bilen sanatçı, dönemindeki sanatçılara göre daha sade bir dil kullanmıştır.
Ø Recaizâde Mahmut Ekrem ile girdiği kafiye tartışmasında “göz için kafiye” görüşünü savunmuş ve Recaizâde Mahmut Ekrem ‘i sürekli eleştirmiştir.
Ø Medrese eğitimi alan ve Doğu kültürüyle yetişen sanatçı divan edebiyatı anlayışının yeniden canlanmasını sağlamıştır.
Ø Muallim Naci’nin dil ve edebiyat bilimi alanında yapmış olduğu birçok çalışma vardır.
Ø “Köylü Kızların Şarkısı” adlı şiiri ile köyden söz eden ilk şairdir.
Eserleri
v Şiir :Demdeme(eleştirel şiir),Ateşpare, Şerore ,Füruzan , Sümbüle, Terkib-i Bent
v Sözlük :Lugat-ı Naci
v Anı : Ömer’inÇoçukluğu
v Tiyatro: Heder, Ebul Gazan, Hamiyet yahut Musa
v Istılahat-ı Edebi (edebiyat bilgileri)
SAMİPAŞAZÂDE SEZAİ (1860-1936)
Ø Tanzimat’ın 2. Döneminin diğer önemli sanatçısı olan Sezai büyükelçilik yapmıştır.
Ø Değişik türlerde yazmasına rağmen realist çizgide yazdığı roman ve hikâyeleriyle tanınmıştır.
Ø Edebiyatta ilk realist hikâye olan “Küçük Şeyler “i yazmıştır.
Ø Sanat için sanat anlayışında olan sanatçı Namık Kemal’den etkilenmiştir.
Ø Fransız ve İngiliz edebiyatından etkilenen sanatçının dili ağırdır.
Eserleri
v Sergüzeşt (roman)
v Küçük Şeyler (hikâye)
v Şîr (tiyatro)
v Rumuz-ul Edebiyat (Düzyazı)
v İclâl (mensur hikaye)
NABİZADE NAZIM (1862-1893)
Ø 2. Dönem Tanzimat edebiyatı gerçekçi yazarlarından olan sanatçı subaylık görevi yapmıştır.
Ø Edebiyatın ilk köy romanı olan “Karabibik “i yazmıştır.
Ø Öykü ve romanın konusunu İstanbul dışına taşıyan sanatçıdır.
Ø Sanatçı, daha çok romantizm ve naturalizmden etkilenmiştir.
Ø Sanatçı realist çizgiye uygun olarak eserlerinde kişiliğini gizlemiştir.
Ø “Zehra” adlı roman psikolojik özellikleri de ağır basan natüralist (tezli) bir eserdir.
Eserleri
Ø Batılı anlamda ilk tiyatro eseri, Şinasi’nin tek perdelik töre komedyası şeklindeki “Şair Evlenmesi” adlı eseridir.
Ø Sahnelenen ilk tiyatro eseri ,Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı eseridir.
Ø İlk hikaye örnekleri, Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif-i Rivâyet” adlı hikayesidir.
Ø Batılı anlamda ilk hikaye, Sami Paşazâde Sezâi’nin ”Küçük Şeyler” adlı hikayesidir.
Ø Çeviri ilk roman, Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” adlı eserdir.
Ø Yerli ilk roman, Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-u Talat ve Fitnat”.
Ø Tarihi ilk roman, Namık Kemal’in “Cezmi” eseridir.
Ø Edebi ilk roman ,Namık Kemal’in “İntibah” eseridir.
Ø Realist ilk roman, Recaizâde Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”.
Ø Tezli (Natüralist) ilk roman, Nabızâde Nazım’ın “Zehra” adlı romanı.
Ø İlk köy romanı, Nabızâde Nazım’ın “Karabibik”.
Ø Psikolojik ilk roman, Mehmet Rauf’un “Eylül” romanı.
Ø Batılı anlamada ilk roman,Halit Ziya’nın “Mai ve Siyah” adlı eseri.
Ø İlk mensur şiirleri yazan, Halit Ziya Uşaklıgil.
Ø Mizahi anlamda ilk dergi, Teodor Kasap’ın “Diyojen”.
Ø İlk Türkçe sözlük, Şemsettin Sami’nin “Kamus-i Türki”.
Ø İlk kadın tiyatrocu, Afife JALE.
Ø İlk kadın romancı, Fatma ALİYE.
Ø Pastoral ilk şiir, Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra” adlı şiiri.
Ø İlk antoloji, Ziya Paşa’nın “Harabat” adlı eseri.
Ø İlk makale , Şinâsi’nin “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi”.
Ø Batılı anlamda ilk eleştiri, Namık Kemal’in Ziya Paşa’nın “Harabat”ına karşı yazdığı “Tahrib-i Harabat”
Ø İlk resmi gazete “Takvim-i Vakâyi”
Ø İlk yarı resmi gazete “Ceride-i Havâdis”
Ø İlk özel gazete, Şinasi’nin Agah Efendi’yle birlikte çıkardığı Tercüman-ıAhvâl.
Yorum Gönder