Şiirde Nazım Şekli, Birimi, Türü ve Ölçüsü

A- Nazım Şekli (Biçimi):

  • Bir şiirin dış yapısına, konu dışında kalan ögelerine “nazım şekli (biçimi)” denir.
  • Nazım şekli, dize ve uyağın bir düzen  içinde birleşmesinden oluşur.
  • Örneğin; gazel, kaside,  koşma, ,semâi, ilahi birer nazım şeklidir.

1- İslamiyet’ten Önceki Nazım Biçimleri
  • Koşuk
  • Sagu
  • Destan


2- İslamî Dönem Nazım Biçimleri
  • a) Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri

1-Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
  • Mani
  • Türkü
  • Ninni
  • Ağıt
  • Destan
2-Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri
  • Koşma  (Güzelleme, Taşlama,Kocaklama,Ağıt)
  • Semâi
  • Varsağı
  • Destan   
3-Tekke –Tasavvuf  Edebiyatı Nazım Biçimleri
  • İlahi
  • Nefes
  • Şathiye
  • Deme
  • Devriye
  • Nutuk
b) Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri


1-Beyitlerle Oluşanlar
  • Gazel
  • Kaside
  • Mesnevi
  • Bent
  • Müstezat
  • Kıt'a
2-Dörlüklerle oluşanlar
  • Rubâi
  • Tuyuğ
  • Şarkı
  • Murabba


3- Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri


1-Sone:
  • Türk edebiyatına Cenab Şahabettin ‘in kazandırdığı  ancak Tevfik Fikret'in başarıyla kullanıldığı “sone”  Fransız edebiyatından alınan iki dörtlük ile iki üçlükten oluşan bir nazım şeklidir.
  • Uyak düzeni "abab, abba, ccd, eed" şeklindedir.


2-Terza-rima:
  • İtalyan edebiyatından alınan    “ terza- rima”, üçlü bentlerden  oluşan ve sonunda tek mısra bulunan nazım şeklidir
  • Kafiye düzeni aba, bcb, cdc, d şeklindedir.


3-Triyole:
  • On dizeden oluşan triyolenin kafiye şekli ab, aaaa, bbbb şeklindedir.
  • İlk bölüm iki, sonraki bölümler dört dizeden oluşur.
  • Birinci bölümün ilk dizesi birinci dörtlüğün sonunda, ikincisi ise ikinci dörtlüğün sonunda tekrar edilir.



B-Nazım Türü:

  • Nazım şekli aynı olan şiirlerin konularına göre sınıflandırılmasına “nazım türü” denir.
  • Örneğin; güzelleme,koçaklama,taşlama, birer nazım türüdür.



C-Nazım Birimi:
  •  Bir şiiri oluşturan dize kümelerine “nazım birimi” denir.
  •  Nazım birimi, şiirde anlam taşıyan en küçük bölümdür.
  • Örneğin;beyit, bent, dörtlük birer nazım birimidir.


1- Dize (Mısra):
  •  Bir şiirin her bir satırına mısra(dize)  denir.
  • Mısra, şiirin en küçük yapı birimidir.


2-Beyit:
  • Anlam bakımından birbirine bağlı olan ve iki dizeden meydana gelip aynı ölçüyle oluşturulan nazım birimidir.
  • Özellikleri;
  1. Beyit,  Türk edebiyatına Fars edebiyatından geçmiştir.
  2. Arap kökenli bir nazım birimi olan beyit,” ev” anlamına gelmektedir.
  3. Gazel, kaside mesnevi gibi nazım biçimleri beyitlerle oluşturulmuştur.



3-Bent(Kıta):
  •  Şiirde ikiden daha çok mısradan oluşan birimdir.
  • Bentler; terkib-i bent, terci-i bent olmak üzere ikiye ayrılır.
  •  Bağdatlı Rûhi, Kadı Burhaneddin ve Ziya Paşa bu türde eser veren şairlerdir.


4-Üçlük:
  • Üç tane mısradan oluşan nazım birimidir.

5-Dörtlük:
  • Dört mısradan oluşan ve Türk edebiyatında sıkça kullanılan nazım birimidir.


D-Nazım Ölçüsü;


Ölçü (Vezin):
  • Şiirde dizelerin hece sayısı veya kapalılık-açıklık (uzunluk-kısalık) esasına dayanan ve “vezin” adı da verilen şiirin oluşum şeklidir.
  •  Türk edebiyatında hece, aruz, ve serbest ölçü olmak üzere üç ölçü şekli kullanılmıştır.

1-Hece Ölçüsü:
  • Milli veznimiz olan hece ölçüsü, sözlü edebiyat döneminden başlayarak günümüze kadar devam eden nazım ölçüsüdür.
  • Bir dizede kaç hece varsa öteki dizelerde de o kadar hece vardır.
  • Hece ölçüsüyle yazılan ve belli yerde durulması gerektiğini gösteren yerlere de “durak” denir.
  • Hece ölçüsü özellikle  Halk edebiyatında sıkça kullanılmıştır.
Üstümüzden/gelen boran/kış gibi
Yavru şahin/pençesinde/kuş gibi


2-Aruz Ölçüsü:
  •  Arap kökenli bir nazım ölçüsü olan aruz, açıklılık-kapalılık (uzunluk-kısalık) esasına dayanan bir nazım ölçüsüdür.

Özellikleri:
  • Aruz,Araplardan Fars edebiyatına oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.
  • Aruzu ilk kullanan kişi “Kutadgı Bilig” adlı eseriyle Yusuf Has Hacip’'tir
  • Aruzu Türkçeleştiren ise (Türkçeye uyarlayan) Tevfik Fikret'tir
  • Aruz, yaklaşık bin yıl Türk edebiyatında kullanılmıştır.
  • Aruzda kapalılık-açıklık esastır ve son hece daima kapalıdır.
  • Aruz ölçüsünde vezin gereği kapalı heceyi açık yapmaya “zihaf” denir.
  • Vezin gereği açık heceyi kapalı yapmaya “imale(çekme)” denir.
  • Kapalı bir heceyi bir buçuk hece yapmaya (bir açık bir kapalı) “med”denir.
  • Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük kullanıldığından “ulama” olur.
  • Aruzla yazılmış bir dizeyi vezin gereği hecelemeye “takti” denir .
  • Takti,vezin gereği sözcükleri bölebilir.

3-Serbest Ölçü:
  • Türk debiyatında  kullanımına Birinci Yeni (Garipçiler) döneminde başlanan ve  günümüze kadar kullanımı devam eden nazım ölçüsüdür.
  • Serbest ölçü, bir anlamda ölçüsüzlüktür.

Yorumlar

Yorum Gönder