1.KUTADGU BİLİG
- 11. yy’da (1069-1070) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
- İslam kültürü etkisindeki ilk edebi eserdir.
- Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
- Kutadgu Bilig ‘’saadet veren bilgi, ilim’’ anlamına gelir.
- Didaktik bir eserdir. Edebiyatımızın ilk mesnevisidir.
- Mesnevi şeklinde aruz vezniyle 6645 beyit olarak yazılmıştır. Eserde 173 tane de dörtlük vardır.
- Eserde amaç,toplum hayatındaki bozuklukları düzeltecek,insanı mutlu edecek yollar bulmak;bu yolları,devrin hükümdarına öğütler halinde göstermektir.
- Ahlak,dinin önemi,devlet idaresi gibi konulara da değinilmiştir.
- Eser ilk siyasetname kitabı olma özelliği de taşır.
- Hakaniye lehçesiyle yazılan eserde Arapça ve Farsça sözcükler de kullanılmıştır.
- Eserde dört sembolik şahsiyet yer alır:
Gündoğdu: Adaleti temsil eden hükümdar,
Aytoldı: Mutluluğu temsil eden vezir
Ögdülmüş: Vezirin aklı temsil eden oğlu,
Odgurmuş: Akıbeti temsil eden bir dindar.
2.DİVAN-I LUGATİ’T-TÜRK
- 11.yy’da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur.
- Eser Türk dilinin ilk sözlüğü, ilk dilbilgisi kitabı olma özelliği taşır.
- Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.
- 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir.
- Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla yazılmıştır.Bu nedenle Arap Alfabesiyle kaleme alınmıştır.
- Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını halk dilinden derlediği örneklerle delillendirilmiştir.
- Eserde kelimelerin anlamlarının yanında; kelimenin türü, yapısı, cümledeki kullanımı, sözcüğün, değişik Türk boyları arasındaki kullanımı da verilmiştir.
- Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır.
- Devrinin Türk dünyasını gösteren bir harita da vardır.
- Hakaniye lehçesi kullanılmıştır.
- Eser,ansiklopedik bir özellik taşır.Tarih, coğrafya, folklor vb. bilimler açısından temel bir kaynaktır.
- 12.yy.da ‘’Edip Ahmet Yükneki’’ tarafından kaleme alınmıştır.
- Eser Dad Sipehsalar Mehmet Bey adlı birine sunulmuştur.
- Atabet’ül Hakayık ‘’hakikatler eşiği’’ anlamına gelir.
- Aruz vezniyle(Kutadgu Bilig’in kalıbıyla) mesnevi tarzında yazılmıştır.
- Ayet ve hadislere dayanarak İslam ahlakını öğretmeye çalışan didaktik bir eserdir.
- Cömertlik,doğruluk,ilim, cahilliğin zararı,dünyanın geçiciliği, alçakgönüllülük, kibirlilik gibi konular işlenmiştir.
- Eserde 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir.
- 46 beyitlik bölüm, eserin giriş kısmı (Allah’ın, Peygamberimizin ve dört halifenin övüldüğü bölüm) olup gazel biçiminde kafiyelenmiştir.
- 101 dörtlükten oluşan bölüm ise asıl konuyu anlatır.Dörtlükler manilerdeki gibi aaxa şeklinde kafiyelenmiştir.
- Eserin dili biraz ağırdır.Arapça ve Farsça kelimelere rastlanır.
- Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
DİVAN-I HİKMET
- 12.yy’da Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
- Hikmet: Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verdiği isimdir.
- Eserin dili sadedir.
- Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet'i hikmetli bir şekilde öğretmektir.
- Dörtlüklerle(koşma nazım biçimi) ve hece vezniyle yazılmıştır.
- Gazel ve mesnevi biçiminde yazılmış hikmetler de vardır.
- Hakaniye lehçesi kullanılmıştır. Arapça ve Farsça sözcükler azdır.
- Eser, başta Yunus Emre olmak üzere, birçok tasavvuf şairini etkilemiştir.
Eyüp ELMAS
Yorum Gönder