Divan Edebiyatı - Fadime ÇOKYAZAR :)

DİVAN EDEBİYATI

• Türklerin İslam kültüründen etkilenmeleri sonucu oluşturdukları bir edebiyattır.
• “Klasik Türk Edebiyatı”, “Yüksek Zümre Edebiyatı”, “Havas Edebiyatı” adları ile de anılır.
• Belirli ilkeler çevresinde gelişen bu edebiyat; şairlerin, şiirlerini “Divan” denilen yazma kitaplarda toplamalarından dolayı daha çok “Divan Edebiyatı” adıyla ifade edilmektedir.
• Divan edebiyatının ilk ürünleri olan Kutadgu Bilig, Atabetü’l- Hakâyık gibi eserler daha Orta Asya’da iken(11.ve 12 .yy.da) verilmiştir.
• Anadolu’ya göçen Türkler, Divan edebiyatını burada da sürdürmüşler, yeni eserler vermişlerdir.
• Divan edebiyatı 11.yy.dan 1860’a kadar ürünler vermiştir.
• Bu edebiyatta hem şiir hem düzyazı alanında eserler vardır; ancak Divan edebiyatı, şiir ağırlıklı bir edebiyattır.
• Nazım birimi beyittir.Dörtlük ve bentlerle yazılan şiirler de vardır.
• Konular oldukça sınırlıdır: “İslam mitolojisi, klasik aşk öyküleri,kadın, şarap, din ve tasavvufla ilgili konular ile bazı felsefi düşünceler” en çok işlenen konulardır.
• Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Tüm şairlerin kullandığı mazmunlar (klişeleşmiş,kalıplaşmış sözler) aynıdır. “servi”_”boy” yerine; “ok”_ “kirpik” yerine kullanılır.
• Dil süslü ve sanatlıdır.Arapça ve Farsça kelime ve tamamlamalara sıkça yer verilir.
• Şiirde konu bütünlüğü aranmaz.Beyit bütünlüğü esastır.Her beyit ayrı bir konuyu işler.
• Anlamdan çok söyleyiş önemlidir.Ne söylediği değil nasıl söylediği önemlidir.
• Kafiye, göz içindir. Genellikle tam ve zengin kafiye kullanılmıştır.
• Şiire başlık konmaz.Her şiir, redif veya türünün adı ile anılır.
• İnsanın iç dünyasına yönelik, soyut ve kitabî bir edebiyattır.
• Özgün değil taklitçidir.(Arap ve Fars edebiyatları etkisindedir.
• Nazım biçimi olarak gazel, kaside, rubai gibi Arap ve Fars edebiyatlarından alınan nazım şekilleri kullanıldığı gibi tuyuğ ve şarkı gibi; divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı nazım şekilleri de kullanılmıştır.
• Divan şiiri, kuralcı bir şiirdir. Divan şiirinde konudan çok konunun işlenişi ( üslup, anlatım ) önemlidir. Aynı konu, birçok şair tarafından değişik biçimlerde anlatılmıştır.
• Şiirde en küçük nazım biçimi tek dizeden oluşur.Bir manzum parça içinde yer almayan böyle dizelere “mısra-ı azâde” denir.
• Şiirde, tasavvuf, Sebk-i Hindî ve Mahallîleşme akımlarının etkileri görülür.
• Divan şiirinde Âşık Paşa, Nedim ve Şeyh Galip heceyle birer şiir denemesi yapmışlardır.

DİVAN EDEBİYATI DÜZYAZISININ (NESRİNİN) ÖZELLİKLERİ

• Divan edebiyatında düzyazı ikinci plandadır.
• Divan düzyazısı “inşâ”; düzyazıyla uğraşan kişiler “münşî”; düzyazıdan oluşan eserler de “münşeât” olarak adlandırılmıştır.
• Divan düzyazısında bir düşünceyi anlatmaktan çok, onu süslü bir biçimde ifade etmek önemli sayılmıştır.
• Cümleler oldukça uzun ve sanatlıdır.
• Yer yer  çok ağır bir dil kullanılmıştır.
• Süslü nesirde “seci” adı verilen “içuyak”lara yer verilmiştir.
• Noktalama işaretleri yoktur.
• Divan edebiyatında düzyazı 3 bölümde incelenir: 
  Sade nesir, 

  Orta nesir, Süslü nesir.

A-SADE NESİR

• Halk için, sade bir dille yazılır, temelde konuşma dili özelliğini kaybetmemiştir.
• Sade nesir, “kolay anlaşılır olma”yı esas almıştır.
• Din ve tasavvuf konulu bazı eserlerde, ahlâk kitaplarında ve tarihle ilgili kitaplarda halkın anlayacağı bir dil kullanılmıştır.
• Sade nesirde yabancı sözcükler az kullanılmıştır.
• Evliya Çelebi’nin “Seyahatname”si, Mercimek Ahmet’in “Kâbusname”si, Kul Mesut’un  “Kelile ve Dimne” çevirisi ile Kâtip Çelebi’nin bazı eserleri sade nesrin örnekleridir.

B-ORTA NESİR

• Halkın konuştuğu dilden ayrılmış, yer yer süslü nesrin niteliklerini taşımakla beraber anlatmak istediğini anlaşılır bir şekilde ortaya koyan nesirdir.
• Bu nesir türüne daha çok tarihle ilgili kitaplarda, Divan şairlerinin yaşamlarından söz eden tezkirelerde ve vakanüvistlerin eserlerinde rastlanır.
• Âşıkpaşazade, Naimâ, Peçevî…gibi tarih yazarlarının eserlerinde orta nesir özellikleri görülür.

C-SÜSLÜ NESİR

• Ustalık göstermek amacıyla yazılmış, yabancı kelimeler ve tamamlamalarla yüklü şekillerin kullanıldığı söz ve anlam sanatlarıyla dolu, bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle örülmüş,güç anlaşılır bir nesirdir.
• Süslü nesirde “seci”lere çok yer verilmiş,şiirsel bir dil kullanılmıştır.
• Sinan Paşa’nın “Tazarruname”si süslü nesrin tipik bir örneğidir.
• Bunun yanında Veysî, Nergisî gibi sanatçılar bu nesrin ünlü temsilcileridir.

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR (DÜZYAZI) TÜRLERİ

TEZKİRE:

• Ünlü kişilerin hayat öykülerinin toplandığı eserdir.
• İlk kez İran’da ortaya çıkmıştır.
• Türk edebiyatının ilk tezkiresi, Ali Şir Nevai’nin Mecalisü’n-Nefais’tir.
• Şairlerin hayat hikayelerini anlatan tezkirelere “Tezkiretü’ş-Şuara”; din adamlarının hayat hikayelerini anlatan tezkirelere “Tezkiretü’l-Evliya” denir.

TARİH:

• Geçmiş olayları, geçmiş belli bir dönemi anlatan sanatlı düzyazıdır. “Peçevî Tarihi, Naimâ Tarihi”

SEFARETNAME:

• Siyasi bir görevle yurt dışına gönderilen elçilerin, devlet adamlarının gittikleri yerin durumuna ilişkin izlenimlerini, görüşlerini anlatan eserlerdir.
• Bu tür eserlerin en önemlisi, Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet’in  “Sefaretname” adlı eseridir.

SEYAHATNAME:

• Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenimleri anlatan eserlerdir.
• En önemlisi, Evliya Çelebi’nin “Seyahatname” adlı eseri ve Pirî Reis’in “Kitab-ı Bahriye” adlı eseridir.
• Türk edebiyatında ilk seyahatname örneği, Ahmet Fakih’in “Kitab-ı Evsaf-ı Mesacid-i Şerife” (Peygamberimizin mescidinin güzellikleri   anlatılır) adlı eseridir

SİYASETNAME:

• Devlet adamlarına, yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren edebi eserlerdir.
• Genellikle padişahlar için kaleme alınmıştır.
• Siyasetnamelerde padişahların sahip olması gereken nitelikler, saltanatın koşulları ve kuralları, ideal devlet örgütünün nasıl olması gerektiği, kötü yönetimin zararları anlatılır.
• En ünlüsü; Selçuklu veziri Nizamülmülk ’ ün Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı“Siyasetnamesi”dir.İlk siyasetname  örneği; Yusuf Has Hacib ’in “Kutadgu Bilig” adlı eseridir.

MÜNŞEAT:

• Sanatlı nesir türünde yazılan bir edebi türdür.
• Münşeatlarda konu birliği yoktur.
• Resmi yazılardan oluşan münşeatlar, genellikle devlet büyüklerince kaleme alınmıştır.
• Şairlerin mektuplarından oluşan münşeatlar da vardır: En önemlisi Fuzuli’nin Şikayetname adlı eseridir.
• Veysî ve Nergisî münşeatlarıyla ünlüdür

KISAS-I ENBİYA:

• Peygamberlere ait kıssaları içeren eserlerdir.
• Türk edebiyatında ilk kısas-ı enbiya Çağatay hükümdarı Termaşir’in emiri Nasuriddin Tokboğa’nın emri üzerine Rabguzi’nin kaleme aldığı “Kısas-ı Enbiya” adlı eserdir.
• Tanzimat Dönemi’nde Ahmet Cevdet Paşa’ nın Kısasü’l-Enbiya ve Tevarih-i Hülefa adlı eserleri önemlidir

SURNAME:

• Sünnet, düğün, şenlik gibi sevinçli olayları anlatan eserlerdir.

DİVAN ŞİİRİ NAZIM BİÇİMLERİ

1- Beyitle Kurulanlar

GAZEL:

• Aşk, ayrılık, hasret,felsefi ve didaktik düşünceler, ölüm gibi lirik konuların işlendiği şiir türüdür.
• Konu yönünden Halk şiirindeki “koşma”ya benzer.
• Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiştir.
• Aruzun her kalıbıyla yazılabilir.
• İlk beytine‘matla’ son beytine ‘makta’denir.
• En güzel beyite  “beytü’l-gazel” denir. 
• Son beyitte şairin mahlası yer alır.Makta beytine “Tac-beyit” de denir.
• Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu işleniyorsa buna “yek-ahenk gazel” denir.
• Genellikle gazelin beyitleri arasında konu birliği yoktur.Bütün beyitleri aynı güzelliğe sahipse “yek- avaz gazel” denir.
• Beyit sayısı 5-15 beyit arasındadır.
• İlk beyit kendi arasında kafiyelidir.Diğer beyitlerin ikinci beyitleri birinci beyit ile kafiyelidir.Yani aa,ba,ca,da,ea şeklindedir.
• Aşkın verdiği mutluluğu,sıkıntıyı,sevgiliden yakınmayı,sevgiliye karşı yakarışları, içli ve duygulu olarak anlatan gazellere “âşıkâne(garami,lirik)gazel” adı verilir. Divan edebiyatında bu alanın tek temsilcisi Fuzûli’dir.
• Genellikle içkiyi, içki zevkini, içki ile ilgili düşünceleri, hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı konu olarak işleyen gazellere “rindâne gazel” denir.Bu türde en başarılı sanatçı Bâki’’dir.
• Kadını ve aşkın güzelliklerini konu alan, zarif ve çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellere “şûhâne gazel” denir.Nedim bu yoldaki gazelleriyle tanınmıştır.Bu tür gazellere Nedimâne gazel de denir.
• Ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere “Hikemî gazel” denir. Nâbi bu tarz gazelleriyle ün kazanmıştır.

KASİDE:

• Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlere denir.
• Arap edebiyatından geçmiştir.
• Kafiye düzeni gazelin kafiye düzeniyle aynıdır.
• İlk beytine “matla”; son beytine “makta” denir
• Kimi kasidelerde fahriye  ve tegazzül bölümleri olmayabilir.Ama diğer bölümlerin bulunması zorunludur.
• Şair mahlasının bulunduğu beyte taç beyit denir.
• En güzel beytine “beytü’l - kasid “ denir.
• En az 31(33)en fazla 99 beyit olur.
• Kasidelerin özel bir adı yoktur. Adlandırma nesib bölümünde işlenen temaya, uyağın son harfine ya da rediflere göre yapılır:“Bahariye,ramazaniye, şitaiye ,…” vb.
• Kimi zaman kasideyi oluşturan beyitlerin dize ortalarında uyaklı olduğu görülür. Bunlara “musammat kaside” denir.

       *Kaside belli bölümler halinde yazılır.

a) Nesib ya da Teşbib: Kasidenin ilk bölümüdür. Bahar mevsimi , kış manzaraları betimlenir ya da kurban ve ramazan bayramı anlatılır.Genellikle kasidenin en uzun ve sanatlı bölümüdür. Kasidelere ismini veren bölümdür.

b) Girizgah: Nesib bölümünden asıl konuya geçişi ifade eden bir veya birkaç beyittir . Nükteli, ince sözlerin söylendiği  bölüm.

c) Medhiye : Asıl anlatılmak, övülmek  istenen kişi için ne denecekse açıklanır .Asıl bölümdür.

d)Fahriye: Şairin kendini övdüğü ve diğer şairlerle karşılaştırdığı bölümdür.

e)Tegazzül :Kasideyle ayni ölçüde ve uyakta gazel yazılır.

f)Dua:Şair övdüğü kişinin başarılarının devamlı olması, ömrünün uzun olması için dualar eder iyi dileklerde bulunur

*Kasideler konularına göre de değişik adlar alır. Bunlara divan edebiyatı nazım türleri de denir.

Tevhid: Allah’ın birliğini anlatan kasideler.

Münacaat:Allah’a yalvarmak,dua etmek amacıyla yazılan kasideler.

Naat:Peygamberimizi övmek için yazıl-an kasideler.

Medhiye: Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılan kasideler.

Hicviye:Devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılan kasideler.

Mersiye:Devlet büyüklerinin ölümün-den duyulan üzüntülerin anlatıldığı kasideler.

Fahriye:Şairlerin kendilerini övmek amacıyla yazdıkları kasidelerdir.

KITA:

• Belli bir uyak düzeniyle yazılmış olan,dizeleri arasında ölçü birliği bulunan;herhangi bir düşünce ya da duyguyu en az ikiden başlamak üzere,en çok on iki beyitte anlatan nazım biçimine denir.
• Aruzun her kalıbıyla yazılır.
• İki beyitten fazla olan biçimine “kıta-i kebire” denir.
• Kıtada genellikle şairin mahlası yoktur.
• Genelde beyitler arasında anlam birliği vardır.
• Gazelden farklı olarak matla ve makta beyitleri yok.
• Kafiyelenişi xa,xa,xa...
• Daha çok felsefi ve toplumsal düşünceler, eleştiriler, hicivler kıta biçimiyle anlatır.

MESNEVİ:

• Mesneviler öğüt verici bir olayı anlatan uzun şiirlerdir. (savaş, aşk, tarihi olaylar, evlenme ve sünnet törenleri, didaktik konular, din ve tasavvuf…)
• İran edebiyatından geçmiştir.
• Mesneviler, divan edebiyatında, bir bakıma günümüzdeki roman ve hikayenin yerini tutuyordu.
• Beyit sayısı sınırsızdır. Divan şiirinin en uzun nazım biçimidir.
• Beyitler arasında anlamca bağlılık vardır.
• Her beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa,bb,cc,dd...)
• Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.
• Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle “hamse” oluşur.
• Divan edebiyatındaki hamse sahibi ilk şairimiz Ali Şir Nevai’dir.
• Türk edebiyatının ilk mesnevisi Yusuf Has Hacib(11.yy.)’in yazdığı Kutadgu Bilig’ dir.
• Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin 25700 beyit olan ve 6 cilt tutan ünlü eseri de mesnevi adıyla bilinir.

MÜSTEZAT: 

• Gazelin özel bir biçimine denir.
• Bir uzun bir kısa dizeden oluşan nazım şeklidir.
• Kısa dizelere ziyadedenir.
• Aruzun bir tek kalıbıyla yazılır.
• Kafiyelenişi gazel gibidir.
• Makta beyti yoktur.

2- Nazım Birimi Dörtlük Olanlar

RUBAİ:

• İran edebiyatından geçmiştir.
• Dört dizeden oluşur.
• Kafiye düzeni aaxa şeklindedir.
• Şarap,dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma,hayatın anlamı ve hayat felsefesi ve ölüm gibi konular işlenir.
• Dizeler arasında anlam birliği vardır.
• Kendine özgü 24 kalıbı vardır.
• Rubai biçiminin en büyük şairi, İranlı Ömer Hayyam (12.yy.)’ dır.
• Divan edebiyatında rubai yazmayı meslek edinmiş tek şair Azmizade Haleti(17.yy.)’dir.
• Cumhuriyet döneminde Y.Kemal Beyatlı rubaileriyle tanınmıştır.

TUYUĞ:

• Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir.
• Dört dizeden oluşur.
• Kafiyelenişi rubai gibidir(aaxa).Tüm dizeleri uyaklı tuyuğlar da vardır.
• Aruzun Failatün,Failatün,Failün kalıbıyla yazılır.
• Konu sınırlaması yoktur.Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir.
• Halk şiirindeki maninin karşılıdır.
• Azeri ve Çağatay edebiyatlarında gelişmiştir.
• Nesimi, Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai… tuyuğlarıyla tanınmıştır.

MURABBA:

• Dörder dizelik bentlerden oluşur.
• En az 3, en çok 7 bent halinde yazılır.
• İlk dörtlük kendi arasında kafiyelidir.Diğer dörtlüklerin 4. dizeleri 1. dörtlük ile kafiyelidir.(aaaa,bbba,ccca,)
• Murabbalarda övgü, yergi, dini ve öğretici konular işlenir.
• Bizde bu türün en başarılı şairi Namık Kemal’dir.

ŞARKI:

• Besteyle okunmak için yazılan,dörder dizelik bentlerden oluşan nazım biçimidir.
• Halk edebiyatındaki türkünün etkisiyle oluştuğu söylenebilir.
• Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.
• Birinci dörtlükte 2. ve 4.;diğer dörtlüklerde ise 4. dize tekrarlanır.Bu dizelere nakarat denir.
• Kafiye örgüsü abab,cccb,dddb veya aaaa,bbba,ccca gibi
• Türklerin divan edebiyatına kazandırdığı bir nazım şeklidir.
• Günlük hayat,aşk,sevgi gibi konular işlenir.
• Şarkı türünün en büyük şairi Nedim’dir.
• Cumhuriyet döneminde Yahya Kemal de bu türde şiirler yazmıştır.
• Lale Devri’nde(18.yy.) gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. 

3- Bentlerle Kurulanlar

MUHAMMES:

• Beşer dizelik bentlerle kurulan bir nazım biçimidir.
• Kafiye düzeni aaaaa,bbbba,cccca… biçimindedir.

* Başlıca Türleri:

a)Tahmis(Beşleme): Bir gazelin üstüne üçer dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.

b)Taştir: Bir gazelin her beytinde iki dize arasına üçer dize eklenmesiyle oluşturulan muhammestir.

c)Tardiye: İlk iki bendinin son dizesi, diğer dizeleriyle uyaklı olmayan muhammestir. Şeyh Galib Türk edebiyatının en güzel tardiyelerini yazmıştır.

TERKİB-İ  BENT:

• Bentlerde kurulan bir nazım şeklidir.
• Her bent  7 ile 10 beyit arasında değişir.
• Bent sayısı 5 ile 10 bent arasında değişir.
• Gazeldeki gibi kafiyelenir.
• Her bent arasında vasıta beyti bulunur.
• Vasıta beytinin üstündeki beyitlerin tümüne “terkibhane” denir.
• Talihten,hayattan şikayet;dini , tasavvufi ve felsefi düşünceler anlatılır.
• Terkib-i bentlerde her bentten sonra vasıta beyti değişir.
• Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu nazım biçiminin usta şairlerindendir.

TERCİ-İ BENT:

• Biçim ve uyak yönüyle Terkib-i Bende benzer.
• Terkib-i Bentte değişen vasıta beyti Terci-i Bentte değişmez.
• Vasıta beytinin aynen tekrarlanması bütün bentlerde aynı konuyu işlemeyi zorunlu kılar.
• Her bent terci-hane ve vasıta olmak üzere iki bölümden oluşur.
• Felsefi konular,Allah’ın kudreti, kainatın sırları, tabiatın zıtlıkları gibi konular işlenir.
• Ziya Paşa terci-i bentleriyle ünlüdür.

NOT:

• Ünlü bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı ölçü ve kafiye ile yazılan benzerlerine “nazire”denir.
• Ünlü bir şiire, aynı ölçü ve kafiye ile şaka yollu ve alay edilerek yazılmış nazirelere “tehzil”denir.
• Bir mısra veya beytin, başka bir şair tarafından herhangi bir nazım biçimine tamamlanmasına ve bu şekilde oluşturulmuş şiirlere “tanzim” denir.

DİVAN EDEBİYATI ŞAİRLERİ

HOCA DEHHANİ (13.YY.):

• Divan şiirinin ilk temsilcisi, din dışı divan şiirinin kurucusu sayılır.
• Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Konya’da Selçuklu sarayına girmiş, 3.Alaaddin’in emriyle “Selçuklu Şehnamesi” ni yazmıştır.
• Vatan hasretini yansıtan şiirlerini Divan’ında toplamıştır.
• Arapça, Farsça ve Türkçe’ye aynı değeri verir.

MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ (1201-1273):

• Tasavvuf edebiyatının en önemli sanatçısıdır.
• Mevlevi tarikatını kurmuş, “Mesnevi” adlı eseriyle İslam dünyasını etkilemiştir. Mesnevi Farsça yazılmıştır.
• Mesnevisinde tasavvufun açıklanması ile ilgili hikayeler, semboller, öğütler vardır.
• Mevlana sanatı mabede sokar, sanatı ibadetten sayar.
• Onun için hayatın her anı, her davranış; şiir, müzik, sema ve bütün güzel sanatlarla uğraşmaktan ibarettir.
• Allah’a ulaşmanın tek yolu,insandaki nefsi yenmek,  üstün insan olmaktır.
• Ölümü “şeb-i arus” (düğün gecesi) olarak telakki eder.
• Eserlerini dönemin edebiyat dili olan Farsça ile yazmıştır.

*ESERLERİ:

-Mesnevi

-Divan-ı Kebir:En coşkun olduğu dönemlerde söylediği gazel ve rubailerinin toplandığı eser.

-Fih-i Mafih:Mevlana’nın bazı düşünce ve sözlerinin toplandığı eseri.

-Mektubat: Selçuklu büyüklerine yazılmış 147 mektubu içerir.

-Mecalis-i Seba: Yedi hutbe yer alır.Hutbelerden sonra açıklayıcı öykülere geçilir.

-Rubailer

SULTAN VELED (1226-1312):

• Mevlana’nın oğludur.
• Ömrü boyunca Mevlevilik tarikatını yaymaya çalışmıştır.
• Farsça şiirlerin yanında Türkçe şiirler de yazmıştır.

*ESERLERİ:

-İbtidaname

-İntihaname

-Rübabname

GÜLŞEHRİ (1250? – 1335)

• Esas adının Şeyh Ahmet olduğu sanılmakta-dır.
• Gençliğinde tasavvuf ve edebiyat öğrenmiş-tir.
• Arapça ve Farsça öğrenmiş;ancak şiirlerini Türkçe yazmıştır.Türkçeyi sanat dili haline getirmeye çalışmıştır.
• Düşüncesi ve edebi kimliği bakımından bir tasavvuf şairi olmakla birlikte, Türkçeyi idealist bir görüş ve duyuşla kullanmıştır.

*ESERLERİ:

-Mantıku’t-Tayr,

-Felekname (Farsça olarak kaleme almıştır.)

-Aruz Risalesi

-Kudûri Tercümesi

AŞIK PAŞA (1272-1333):

• Kırşehir doğumludur.
• Anadolu Türkleri arasında tasavvufu yaymak için uğraşmıştır.
• Türkçenin gelişmesi ve yayılmasında hizmetleri bulunan ilk Türkçeci şairlerimizdendir.
• Yunus Emre’nin etkisinde kalan, hem hece hem de aruzla şiirler yazmıştır.
• En önemli eseri “Garibname” adlı eseridir.(Bu eserinde devrin aydınlarından, Türkçeye gereken önemi vermemelerinden dolayı sitemle bahseder.

AHMEDİ (1334-1413):

• 14.Yüzyıl’ın en önemli şairidir.
• İran edebiyatının tüm güzellik ve zenginliklerini edebiyatımıza aktarmaya çalışmıştır.
• Zekaya dayanan ölçülü şiirleriyle divan edebiyatının gelişmesine katkıda bulunmuştur.
• Tamamen din dışı konularda şiirler yazmıştır.
• Dili, kendinden önce yetişen sanatçılardan ağırdır.

*ESERLERİ:

-İskendername

-Cemşid ü Hurşid

KADI BURHANEDDİN(1344-1398):

• Kayseri kadısının oğludur.Macera dolu bir hayat sürmüş,kendisi de kadılık yapmıştır.
• 1381’de Sivas’ta tahta çıkmış ve 18 yıl Sivas sultanlığı yapmıştır.
• Çoğunu aruz, bir kısmını da hece ile yazdığı Türkçe şiirlerinde Azeri şivesini kullanmıştır.
• Gazel ve tuyuğlarıyla tanınmıştır.
• Arapça ve Farsça şiirlerinin yanında Türkçe Divan’ı vardır.

NESİMİ(?-1404):

• Bağdat doğumlu olan Nesimi için üslubundan dolayı  “Divan şiirinin Yunus Emresi” denir.
• Hurufilik tarikatini yaymaya çalışmıştır.
• Halep’te derisi yüzülerek öldürülmüştür.
• Şiirlerini Azeri Türkçesi’yle yazmıştır.
• Şiirlerinde düzgün bir anlatım, coşkulu bir lirizm vardır.
• Ölümünden sonra özellikle Bektaşiler arasında kutsallaştırılmıştır.
• Tuyuğlarıyla tanınır.

ŞEYHİ (1371-1431):

• Germiyanoğulları ve Osmanlı saraylarında bulunmuş devlet büyüklerine kasideler sunmuştur.
• İran’da tasavvuf ve tıp eğitimi almıştır.
• Padişahtan aldığı tımarın verilmemesi üzerine “Harname”yi yazmıştır.İkinci Murat’a sunduğu söylenir.
• “Harname” 126 beyitlik küçük bir mesnevidir. Fabl türünün bir örneğidir.Didaktik ve alegorik bir eserdir.
• Divan şiirinin ortak malzemesini derli toplu kullanan ilk şairdir.

*ESERLERİ:

-Harname

-Hüsrev ile Şirin

AHMET PAŞA ( ? – 1497):

• Fatih Sultan Mehmet’in yol arkadaşı,hocası ve veziridir.
• Gazel, kaside ve murabbalarıyla ün kazanmıştır.
• Din dışı konularda şiirler yazmıştır.
• Kendinden sonraki Türk şairlerini etkilemiştir.
• Tek eseri Türkçe yazdığı Divan’dır.

ALİ ŞİR NEVAİ (1441-1501):

• Büyük bir devlet adamı ve büyük bir edebiyatçıdır.
• Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü ortaya koymaya çalışmıştır.
• “Muhakemet’ül Lügateyn” adlı eserinde Türkçeyle Farsçayı karşılaştırarak Türkçenin daha üstün bir dil olduğunu söyler.
• Sanatıyla birçok Divan şairini etkilemiş bilinçli bir Türk milliyetçisidir.
• Türk dil birliğini kurmaya çalışmış ve bu amaçla şiirleri yazmıştır.
• Çağatay lehçesini kullanmıştır.
• Beş mesneviden meydana gelen hamse sahibidir.
• Düz yazıları da vardır.

*ESERLERİ:

-Mahzenü’l –Esrar (Sırlar Hazinesi)

-Mantıku’t-Tayr (Kuşların dili)

-Mecalisü’n-Nefais (İlk şairler tezkiresi )

-Mizanü’l-Evzan(Vezinlerin terazisi “aruz ölçüsünü sistemleştirmeye çalışmıştır.”)

-Muhakemet’ül Lügateyn(Türkçe ile Farsçayı karşılaştırmış Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu belirtmiştir.)

NECATİ(BEY)( ?- 1509):

• Ahmet Paşa’dan sonra 15.yy.ın en ünlü divan şairidir.
• Şiirlerinde atasözlerine ve halk söyleyişleri-ne yer vererek Divan edebiyatında “Mahallileşme” akımını başlatmıştır.
• Divan şiirine yerli ve milli bir özellik katmış, yön vermiştir.
• Derin anlamları çağındaki herkesin anlayabileceği bir şekilde dile getirmiştir.
• Türkçeyi, Arapça ve Farsçanın etkisine karşı korumaya çalışmıştır.

FUZULİ(1495-1565):

• Asıl adı Mehmet’tir.Tüm yaşamını Irak topraklarında geçmiştir.
• Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biridir.
• Şiirlerini Azeri Türkçesiyle yazmıştır.
• Divan şiirinin en lirik şairidir.
• Aşkı kendine özgü bir üslupla ve bütün boyutlarıyla işlemiştir.
• Şiirlerinde özellikle tasavvufu işlemiştir.
• Şiirlerinde aşk acısıyla kıvranırken, bu acılardan duyduğu mutluluğu dile getirir.
• “Bilimsiz şiir temelsiz duvar gibi olur” düşüncesindedir.
• Gazel ve kasideleriyle tanınmıştır.
• Kendinden sonra gelen divan şairleri, şiirde onun seviyesine yaklaşabilmek için şiir yazmaya çalışmışlardır.

*ESERLERİ:

-Beng ü Bade(Şarap ve Esrar)-Şah İsmail’e takdim edilmiştir.

-Leyla ile Mecnun (İlahi aşk anlatılmış, en güzel şekilde yazılmıştır.)

-Hadikatü’s-Süeda(Kutlu Kişiler Bahçesi) – Kerbela olayı anlatılmıştır.

-Rind ü Zahid

-Sıhhat ü Maraz(Sağlık ve Hastalık),

-Şah ü Geda(Şah ve Kulları)

-Enisü’l-Kalb(Gönül Dostu)

-Terceme –i Hadis-i Erbain

-Şikayetname

-Türkçe Divan

-Arapça Divan

-Farsça Divan

SÜLEYMAN ÇELEBİ(15.YY.):

• Çağına göre sade bir Türkçe ile yazmıştır.
• Edebiyatımızdaki en güzel mevlidi yazmıştır.
• “Vesiletü’n-Necat” ( Kurtuluş Yolu ) adlı mesnevisi ünlüdür.

BAKİ (1521-1600) :

• İyi bir Medrese eğitimi görmüş ve çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır.
• 16.yy.da “Sultanu’ş-Şuara” adıyla anılmıştır.
• Şiirlerde tasavvufa yer vermiştir.Genellikle din dışı konuları işlemiştir.
• Baki’ye göre insan Dünya nimetlerinden zevk almasını bilmelidir.
• Aşk,tabiat ve devrinin ihtişamı şiirlerinde yer alan başlıca konulardır.
• Gazel türünün tanınmış şairlerindendir.
• Dili kullanmada başarılıdır.Şiirlerinde İstanbul Türkçesini kullanmıştır.
• Divan şiirinin tüm kurallarını, edebi sanatları şiirde ustaca kullanmıştır.
• Ahenkli,akıcı,zevkli bir dili vardır.
• Söz sanatlarını başarıyla kullanır.
• Türkçe Divanı ile nesir türünde Fezailü’l-Mekke adlı eseri vardır.
• Divan’daki Kanuni Mersiyesi önemlidir.

BAĞDATLI RUHİ( ? – 1605):

• Daha çok sosyal konuları işlemiştir.
• Terkib-i bendinde ve gazellerinde yer yer tasavvufun etkileri görülür.
• Bilgili, çok gezen, rind açıksözlü bir şairdir.
• Ömrünün sonuna doğru yazdığı terkib-i bendiyle ün kazanmıştır.
• Bu şiirinde döneminin insanlarını, ikiyüzlülüklerini, ahlakça düşük taraflarını eleştirmiştir. Bu nedenle bir çok şair bu esere nazire yazmıştır.Eserindeki dil sade ve sanatlardan uzaktır.
• Şairin bir Divan’ı vardır.

NEFİ (1582-1636):

• Erzurumludur.İyi bir eğitim görmüştür.
• Padişahlara ve ileri gelenlere yazdığı kasideleri ve hicivleriyle tanınır.
• Divan şiirinin en büyük övgü ve yergi şairidir.
• Ölçüsüz birimidir. Övdüğünü göklere; kötülediğini yerin dibine sokar.
• Kasideleriyle tanınır.
• Dili süslü ve sanatlıdır.Dilini çok iyi kullanır.
• Hicivlerini “Siham-ı Kaza” isimli eserinde toplar.
• Bunun dışında Türkçe ve Farsça divanları vardır.

NABİ (1642-1712):

• Divan edebiyatında didaktik şiirin en büyük ustasıdır.
• “Şeyhü’ş-Şuara” ünvanına sahiptir.
• Şiir ile düşünceyi birleştiren şair olarak görülür.
• Şiirlerde hikmetli sözlere,atasözlerine yer verilmiştir. Dili akıcı ve pürüzsüzdür.
• Şiirlerde toplanan düzensizlikleri hayatın kişiyi kötülüklere götüren yönlerini göstermeye çalışmıştır.

*ESERLERİ:

-Hayriyye (Didaktik bir mesnevidir.Oğluna öğütler verir, deneyimlerini anlatır.)

-Hayrabat (didaktik mesnevidir. )

-Tühfetü’l-Harameyn( Hac yolculuğunu anlatır. )

-Münşeat

-Surname(4.Mehmet’in şehzadelerinin sünnet törenlerini anlatır. )

NEDİM (1681-1730):

• Lale devrini yaşamış ve şiirlerinde yansıtmıştır.
• Şiirlerdeki zevk,sefa,eğlence,nükte,musiki bir aradadır.
• Şiirdeki inceliğe büyük önem verilir.
• Divan edebiyatının kuralları dışına çıkmıştır.Kendine özgü bir dil oluşturmuştur.
• Edebiyatımızda mahallileşme cereyanı Nedim’le başlamıştır.
• İstanbul Türkçesini şiire getirmiştir.
• Şiirde İstanbul’un mesire yerlerini anlatır.
• Dini konulara hiç yer vermemiştir. Dili açık,yalın,ahenklidir.
• “Şarkı” türünün bulucusu ve önemli bir ismidir.
• Soyut bir dünyası olan Divan şiirine somutu sokmayı başarmış, kendine özgü mecazları, mazmunları ve sade bir İstanbul Türkçesiyle Divan şiirinde önemli bir yer edinmiştir.
• Gazelleriyle ünlüdür. Divanı vardır.
• Divanda hece vezniyle yazılmış bir de türkü vardır.

ŞEYH GALİP (1757-1799) :

• Divan edebiyatının son büyük şairidir.
• Mevlevi tarikatının üyesi olmuş, Galata Mevlevihanesi’nde şeyhlik yapmıştır.
• Divan şiirinin daralan ufkunu yeni imajlarla genişletmiştir.
• Tasavvuf düşüncesini şiirleştirmiş,Allah aşkını dile getirmiştir.
• Süslü ve çeşitli söz sanatları ile yüklü,ağır bir dili vardır.
• Sebk-i Hindi adı verilen üslubun edebiyatımızdaki temsilcisidir.
• Düşünce ve tasvirlerdeki örülü yoğun bir hayal gücü vardır.
• Şiirlerinde musiki önemlidir.
• Tardiyye biçimini ustaca kullanmıştır.
• Şairin hece ile yazılmış bir türküsü de vardır.

*ESERLERİ:

-Hüsn ü Aşk: Nabi’nin “Hayrabad” adlı mesnevisinden daha güçlü bir eser yazabileceğini kanıtlamak için bu eseri yazar.Eserde ilahi aşk yolunda, kişilerin katlanması gereken zorlukları işler.Alegorik bir eserdir

DİVAN EDEBİYATI YAZARLARI

SİNAN PAŞA(15.YY.):

• 15.yy. Divan edebiyatının süslü nesir yazarıdır.
• En önemli eseri “Tazarruname”dir.
• Bu eser secilerle ve söz oyunlarıyla sanat göstermek amacıyla yazılmıştır.
• Cümlelerin bağlaçlarla bağlanması; uzun cümlelere yer verilmesi eserin dikkati çeken önemli özelliklerindendir.

MERCİMEK AHMET(15.YY.):

• 15.yy. sade nesir örnekleri veren sanatçıdır.
• En önemli eseri “Kabusname”dir.
• Eser didaktik nitelikli olup hemen herkesin anlayacağı biçimde kaleme alınmıştır.
• Eser aslında bir çeviridir. 2.Murat tarafından açık bir anlatımla tercüme edilmesi istendiği için dilimize çevrilmiştir.

KATİP ÇELEBİ(1609-1657):

• İstanbul doğumludur.
• Uzun yıllar divan katipliği yapmış,çeşitli seferlere çıkmıştır.
• Arapça,Farsça,Fransızca ve Latince bilir.
• Tarih, coğrafya, bibliyografya, toplumbilim alanlarında yazılmış güçlü eserleri vardır.
• Daha çok didaktik amaçlı eserler vermiştir.
• Eserlerinin bazılarında sade nesir; bazılarında ise orta nesir özellikleri görülür.

*ESERLERİ:
-“Cihannüma“ adlı coğrafya eserinde Japonya’dan Irak sınırına kadar olan ülkelerin coğrafyasını, kısa tarihini, bitkiler ve hayvanlar dünyasını anlatır.

-“Fezleke” adlı eserde 17.yy.ın tarihi olaylarını işler.

-“Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar” da Türk denizcilik tarihinden söz eder.

-“Keşfü’z-Zünun”bibliyografya sözlüğüdür.

-“Mizanü’l-Hak fi İhtiyari’l-Ahakk” ta dönemin tartışma konularını aktarır.

EVLİYA ÇELEBİ:

• Babür Şah’ın “Babürname” ve Seydi  Ali Reis’in “Mir’atü’l-Memalik” adlı eserlerinden sonra edebiyatımızda gördüğümüz, adıyla anılan önemli bir seyahatname örneğini Evliya Çelebi yazmıştır.
• Osmanlı topraklarının hemen her yerini dolaşmıştır. Bunun yanında komşu ülkeleri, Kuzey Afrika’yı, Avrupa’nın bir bölümünü dolaşmıştır.
• Eserinde 17.yy. toplumlarının yaşayışlarını, gelenek, töre, kültür ve uygarlıklarını anlatması bakımından önemlidir
• Söyleyeceklerini çoğunlukla açık, anlaşılır,ama abartılı bir anlatımla hikaye etmiştir.
• Yabancı sözcükler kullandığı uzun cümleleri de vardır.

Geri Dön:

Edebiyat Konu Başlıkları

Eyüp ELMAS

Facebook - Twitter - Google+