EDEBİ TÜRLERİ
Anlatmaya Bağlı Edebi Türler:
1-Roman:
Ø Yaşanmış veya yaşanabilir bir olayın ayrıntılarıyla anlatılmasıdır.
Ø Roman, Türk edebiyatına çevriler yoluyla girmiştir.
Ø Dünya edebiyatındaki ilk modern roman, Cervantes' in “Don Kişot” adlı eseridir.
Ø İlk çeviri roman, Yusuf Kamil Paşa'nın Fransız yazar Fenelon' dan çevirdiği “Telamak” adlı eserdir.
Ø İlk yerli roman, Şemsettin Sami’nin “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı eserdir.
Ø İlk edebi roman, Namık Kemal’in “İntibah” adlı eseridir.
Ø Tarihi ilk roman, Namık Kemal'in “Cezmi” adlı eseridir.
Ø Realist ilk roman, Recaizâde Mahmut Ekrem' in “Araba Sevdası” adlı eseridir.
Ø Batılı anlamda ilk roman, Halit Ziya Uşaklıgil' in “Mai ve Siyah” adlı eseridir.
Ø Psikolojik ilk roman, Mehmet Rauf' un “Eylül” adlı eseridir.
2-Hikaye (Öykü) :
Ø Yaşanmış veya yaşanması muhtemel bir olayın yer ve zaman ögesiyle birlikte anlatılmasıdır.
Ø Hikaye türü Türk edebiyatında çok eskidir.
Ø Ancak Batılı anlamdaki ilk eserler Tanzimat döneminde verilmiştir.
Ø Hikaye, ikiye ayrılır.
Olay Hikayesi(Klasik Hikaye ve Maupassant Tarzı):
Ø Olay etrafında şekillenen hikayelerdir.
Ø Bu türün ilk ve en önemli örneklerini Guy de Maupassant vermiştir.
Ø Onun için Maupassant tarzı olarak da bilinir.
Ø Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin'dir.
Durum Hikayesi ( Modern Hikaye- Çehov Tarzı):
Ø Herhangi bir durum etrafında şekillenen bu hikaye türünün en önemli temsilcisi Anton Çehov’dur.
Ø Türk edebiyatında ise Sait Faik ile Memduh Şevket bu tarzda hikayeler yazmışlardır.
Ø Dünya Edebiyatındaki ilk hikaye örneği İtalyan Baccacio'nun “Decameron” adlı eseridir.
Ø Türk edebiyatındaki ilk hikaye örnekleri Ahmet Mithat Efendi'nin “Letâif-i Rivayet” adlı eseridir.
Ø Batılı anlamda ilk hikate ise Sami Paşazâde Sezâi'nin “Küçük Şeyler” adlı eseridir.
Hikaye ile Romanın Karşılaşılaştırılması:
Ø Hem hikaye hem de roman olmuş veya olması muhtemel bir olayı anlatır.
Ø Hikayede tek olay varken romanda iç içe geçmiş birden fazla olay vardır.
Ø Bu yüzden hikaye daireye, roman ise apartmana benzetilir.
Ø Hikayede şahıs kadrosu azken romanda kalabalıktır.
Ø Hikayede yer,olay,zaman üçlüsü varken romanda serim düğüm,çözüm üçlüsü vardır.
3-Masal:
Ø Olağanüstü olayların olağanüstü karakterlerle anlatıldığı sözlü edebiyat ürünleridir.
Ø Masallar anonimdir.
Ø Masallarda dini ve milli motiflere hemen hiç yer verilmez. Bu yönüyle destan ve efsaneden ayrılır.
Ø Masallarda yer ve zaman kavramları yoktur.
Ø Masalların hemen hepsi tekerlemeyle başlar.
Ø Masallar Doğu edebiyatı ürünüdür ve didaktiktir.
Ø Masallarda olaylar tamamen hayal ürünüdür ve masallarda miş'li geçmiş zaman kullanılır.
Ø Masallarda iyi kahramanlar ödüllendirilirken, kötüler cezalandırılır.
4-Efsane:
Ø Bir inanış sonuncu ortaya çıkan ve olağanüstülüklerin görüldüğü metinlerdir.
Ø Efsaneyi masaldan farklı olan en önemli yön, efsanenin herhangi bir inanış sonucunda ortaya çıkmasıdır.
5-Fabl:
Ø Kişiyi düşündürmek veya eğitmek amacıyla insan dışındaki canlı ve cansız varlıkların konuşturulmasıdır.
Ø Türk Edebiyatındaki ilk fabl örneği Şeyhi'nin “Harname” adlı mesnevisidir.
6-Destan:
Ø Bir milleti ilgilendiren olaylar çerçevesinde şekillenen, yiğitlik ve olağanüstülükler üzerine kurulmuş, uzun manzum hikayelerdir.
Ø İkiye ayrılır:
a-Doğal Destan
Ø Toplumu derinden etkileyen savaş, göç,kıtlık,gibi olaylar sonucu söylenen manzum hikayelerdir.
Ø Destanlar epik şiirlerdir.
Ø Destanlar kendisini oluşturan milletin dini ve milli motifleriyle yüklüdür. Bu yönüyle destanlar masallardan ayrılır.
Ø Uyak ve kafiye düzeni oluşturulduğu ulusun özelliklerine göre değişir.
Ø Destanlarda hem gerçek hem de gerçeküstü olaylar verilir.
Ø Destanlardaki gerçeküstü olaylar çıkarıldığında destanlar, tarihi belge sayılabilir.
Ø Doğal destanların tamamı anonimdir.
1-Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar:
v Şehname: İran
v Olieda ve Odiesa: Yunan
v Nibelungen: Alman
v Kalevela: Fin
v Şinto: Japon
v İgor: Rus
v Chanson de Roland: Fransız
v Ramayana --Mahabarda: Hint
v La Cid: İspanyol
v Beowulf: İngiliz
v Gılgamış: Sümer
2-Türklerin Doğal Destanları:
v Alper Tunga: Saka
v Şu: Saka
v Oğuz Kağan Destanı: Hun
v Ergenekon: Göktürk
v Bozkurt: Göktürk
v Göç: Uygur
v Türeyiş: Uygur
v Manas: Kırgız
b-Yapay Destanlar:
Ø Bir şair veya sanatçının tarihi bir olaydan etkilenip onu destan şeklinde anlatmasıdır.
Ø Yapay destanları doğal destanlardan ayıran en önemli özellik söyleninin belli olmasıdır.
Ø Yapay destanlar; şair veya sanatçının bireysel üretkenliğine dayanan ve sanatsal amaçlı yazılan destanlardır.
Dünya Edebiyatındaki Yapay Destanlar:
v Kaybolmaş Cennet J. Mihton - İngiliz
v Kurtarılmış Kudüs Tasso - İtalya
v Çılgın Orlanda Ariosto - İtalya
v İlahi Komedya Dante - İtalya
Türklerin Yapay Destanları:
v Genç Osman Destanları Kayıkçı Kul Mastafa
v Çanakkale Destanı Mehmet Akif Ersoy
v Üç Şehitler Destanı Fazıl Hüsnü Dağlarca
v Kuvay-i Milliye Destanı Nazım Hikmet
v Sakarya Meydan Muharebesi Ceyhin Akif Kansu
Göstermeye Bağlı Edebi Metinler:
Ø Tiyatronun ilk örneklerine eski Yunan’da dini törenlerde rastlanır.
Ø Edebi türler içinde en eski türlerden olan tiyatro, Türk edebiyatında sözlü olarak oynanmıştır.
Ø Karagöz,Ortaoyunu ve Meddah geleneksel (sözlü) Türk tiyatrosu ürünleridir.
Ø Batılı anlamda yazılan ilk tiyatro örneği Şinasi nin tek perdelik töre komedyası olan Şair Evlenmesi’dir.
Ø Sahnelenen ilk tiyatro eserimiz ise Namık Kemal’ in Vatan yahut Silistre adlı eseridir.
Ø Tiyatrolar konularına göre üçe ayrılır:
TRAGEDYA (TRAJEDİ)
Ø Hayatın acı yönlerini kendine has kurallarla sahnede göstermek amacıyla ve ahlak, erdem dersi vermek için yazılan tiyatro eserleridir.
Ø Trajedi türlerinin ilk temsilcileri eski Yunan sanatçıları Sophokles, Eurpides, Aiskhyles’tir
Ø Konusunu tarihten ve mitolojiden alır.
Ø Kahramanlar Tanrı,Tanrıça ve soylu kişilerden oluşur.
Ø Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu vardır.
Ø Eserler, manzum olarak yazılır.
Ø Birbiri ardınca süren koro ve diyolog bölümleri vardır.
Ø Kötü çirkin sayılabilecek olaylar sahnede gösterilmez.
Ø Dil,seçkinlerin kullandığı üsluptur.
Ø İnsanoğlunun hırslarını, kavgalarını gösterir ve bunların çoğu felaketli bir sonuca bağlanır.
Ø Bir olay, aynı yer ve zamanda gerçekleşir.
Ø Corneille ve Racine önemli Fransız yazarlarıdır.
KOMEDYA ( KOMEDİ )
Ø Hayatın veya insanların gülünç ve eksik yönlerini ortaya koymak ve insanları düşündürmek amacıyla yazılan tiyatro eserleridir
Ø Konusunu günlük yaşamdaki olaylardan alır.
Ø Kahramanlar, toplumun her kesiminden olabilir.
Ø Komediler de manzum olarak yazılır.
Ø Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu vardır.
Ø Her türlü bayağı, kaba söz ve şakaya yer verilir. Üslupta seçkinlik aranmaz.
Ø Yunan edebiyatındaki temsilcisi Aristophanes’tir.
Ø En önemli temsilcisi ise Moliere’dir.
Komedi türü üçe ayrılır :
1-Karakter Komedyası:
Ø Kişilerin eksik ve gülünç yönlerinin ortaya konulduğu komedi türüdür.
v Moliere :Tartuffe, Cimri
v Shakespiare: Venedik Taciri
2-Töre Komedyası:
Toplumun eksik veya gülünç yönlerinin anlatıldığı komedi türüdür.
v Şinasi: Şair Evlenmesi
v Aristophanes: Eşek Arıları
v Moliere: Gülünç Kibarlar
v Gogol: Müfettiş
3-Entrika Komedyası :
Ø Olayların merak uyandıracak şekilde ve insanları şaşırtacak biçimde oynandığı komedi türdür.
v Moliere: Scapin’in Dolapları
v Shakespiare: Yanlışlıklar Komedyası
DRAM
Ø Hayatı olduğu gibi acı ve tatlı yönleriyle yansıtan ve kurallara bağlı kalan tiyatro eserleridir.
Ø 19.yüzyılda Tragedya’nın katı kurallarını yıkmak amacıyla meydana getirilmiştir.
Ø Acıklı ve gülünç sahneler birlikte verilir.
Ø Olaylar tarihten ve günlük yaşamdan alınır.
Ø Üç birik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
Ø Olaylar çirkin de olsa sahnede gösterilir.
Ø Kahramanlar, toplumun her sınıfından seçilebilir.
Ø Dramlar, nazım-nesir karışık yazılırlar.
v Victor Hugo: Hernani, Cromvell
v Shiller: Wilhem Tel, Haydutlar
v Namık Kemal: Vatan Yahut Silistre
Öğretici Metinler:
1. Deneme:
Ø Sanatçının herhangi bir konuyu kendi düşünce ve yorumunu da katarak içten bir anlatımla vermesidir.
Özellikleri:
Ø Denemede konu sınırlaması yoktur.
Ø Denemede verilen bilgilerin kanıtlanma zorunluluğu yoktur.
Ø Deneme ,kişisellik taşıdığından ''ben'' in ülkesi olarak adlandırılır.
Ø Dünya edebiyatında deneme türüyle özdeşlesen ve en önemli örneklerini veren sanatçı, Montaigne'dir.
Ø Türk edebiyatında ise deneme türünün ilk örnekleri Tanzimat’la birlikte verilmeye başlanmıştır.
v Nurullah Ataç : Karalama Defteri
v Ahmet Haşim : Gurabahane-i Laklakan :
v Ahmet Hamdi Tanpınar: Beş Şehir
v Suut Kemal Yetkin : Denemeler
v Sabahattin Eyüpoğlu : Mavi ve Kara
2-Eleştiri (Tenkit):
Ø Herhangi bir sanatçıyı veya sanat eserini değerlendirmek amacıyla yazılan edebi türdür.
Ø Eleştiride amaç okuyucuyu bilgi sahibi yapıp eseri tanıtmaktır.
Ø Nesnel eleştirilere rastlansa da eleştirilerin çoğu özneldir.
Ø Türk edebiyatındaki ilk eleştiri örneği Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat adlı eseridir.
Ø Nurullah Ataç,Mehmet Kaplan,Yakup Kadri,Cenap Şahabettin ve Cemil Meriç önemli eleştirmenlerdendir.
3-Makale:
Ø Alanında uzmanlaşmış kişilerce yazılmış bilimsel yazılardır.
Ø Makalelerin kanıtlanma zorunluluğu vardır.
Ø Makale bilimsel yazı olduğu için süslü ve sanatlı bir anlatımdan kaçınılır, ciddi bir üslup kullanılır.
Ø Türk edebiyatında yazılan ilk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir.
Ø Didaktik özellikler taşıyan makale, gazete ve dergilerde yayımlanır.
4-Fıkra:
Ø Güncel herhangi bir olayın sanatçının yorumunu da içererek anlatılmasıdır.
Ø Fıkralar da gazete ve dergilerde yayımlanır.
Ø Fıkranın en önemli özelliği gündemdeki olayları anlatmasıdır.
Ø Fıkraların kanıtlanma zorunluluğu yoktur.
5-Gezi Yazısı (Seyahatnâme):
Ø Gezilip görülen yerlerin bilgi verilmek amacıyla anlatılmasıdır.
Ø Eski bir tür olan gezi yazısı, denince akla gelen ilk eser, Evliya Çelebi'nin “Seyahatnâme” adlı eseridir.
Ø Dünya edebiyatında ise Marco Polo ve İbn-i Batuta önemli gezi yazarları vardır.
Ø Türk edebiyatındaki ilk seyahatname örneği Seydi Ali Reis'in “Mirat’ül Memâlik” adli eseridir.
6- Biyografi (Yaşam Öyküsü):
Ø Sosyal hayatta herhangi bir alanda tanınmış kişilerin hayatlarının başka biri tarafından kaleme alınmasıdır.
Ø Biyografinin Divan edebiyatındaki karşılığı Tezkire’dir.
Ø Türk edebiyatındaki ilk tezkire örneği de Ali Şîr Nevâi 'nin “Mecâlis'ün Nefâis” adlı eseridir.
7-Otobiyografi( Özyaşam Öyküsü):
Ø Herhangi bir alanda ün yapmış birinin kendi hayatını anlatmasıdır.
8-Monografi:
Ø Ünlü bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini ayrıntılarıyla anlatan veya bilimsel bir alanda özel bir konu üzerine yazılan inceleme yazısıdır.
Ø Monografinin biyografiden farkı, ele alınan kişinin herhangi bir özelliğinin derinlemesine incelenmesidir.
9-Günlük (Günce):
Ø Herhangi bir kişinin günlük yaşadıklarını günü gününe tarih belirterek anlatmasıdır.
Ø Günlüğün Divan edebiyatındaki karşılığı Ruznâme’dir.
10-Anı (Hatıra):
Ø Kişinin yaşadıklarını veya tanık olduklarını anlattığı edebi türdür.
Ø Hatıralar, yaşanan döneme ışık tuttukları için tarihi belge niteliğindedir.
Ø Hatırayı günlükten ayıran en önemli nokta, hatırada tarihin olmamasıdır.
v Ziya Paşa: Defter-i Amal
v Halit Ziya Uşaklıgil : Saray ve Ötesi,Kırk Yıl
v Halide Edip Adıvar : Mor Salkımlı Ev
v Yakup Kadri : Zoraki Diplomat, Anamın Kitabı
v Falih Rıfkı Atay : Çankaya,Ateş ve Güneş
11- Mektup:
Ø Birbirinden ayrı yerlerde yaşayan ve birbirleriyle iletişim kurmak isteyen insanların birbirlerine sıcak ve samimi bir üslupla yazdıkları ve mesaj anlamı taşıyan yazılardır.
Ø Mektuplar; Özel mektuplar,Siyasi Mektuplar,Edebi Mektuplar olmak üzere üçe ayrılır.
Ø Bir mektubun edebi değer taşıyabilmesi için mektuplaşan kimselerin veya mektubun edebi yönünün baskın olması gerekir.
Ø Türk edebiyatındaki ilk mektup örneği Fuzuli'nin Şikayetname adlı eseridir.
12- Nutuk (Söylev):
Ø Bir topluluğa güzel düşünceler aşılamak o topluluğu duygulandırıp coşturmak amacıyla söylenen güzel ve etkili sözlerdir.
Ø Türk Edebiyatındaki ilk nutuk örneği Göktürk Kitabeleridir.
13- Röportaj:
Ø Herhangi bir gerçeği araştırıp incelemek amacı ile o konu hakkında bilgi sahibi olmak için herhangi bir kimseyle konuşmaktır.
Ø Röportaj gazeteciliğin en önemli dallarındandır.
14- Sohbet(Söyleşi):
Ø Herhangi bir düşünceyi veya konuyu yazarın karşısında biri varmış gibi günlük,sıradan samimi bir dille anlatıldığı düşünce yazılarıdır.
Ø Nurullah Ataç,Ahmet Rasim,Şevket Roda en önemli sohbet yazarlarındandır.
15 –Mülâkat:
Ø Uzmanlık alanlarında tanınmış kişilerle yaşamları,çalışmaları ya da istenilen herhangi bir konuda sorulu- cevaplı karşılıklı görüşmeyle yapılan ve bunların yazıya geçirilmesiyle oluşan bir türdür.
Eyüp ELMAS
Yorumlar
Yorum Gönder